Bí mật đằng sau tên gọi Sài Gòn: Tranh cãi về nguồn gốc, ý nghĩa đặc biệt không phải ai cũng biết

Trước khi có tên là thành phố Hồ Chí Minh, địa phương này được gọi là Sài Gòn. Bấy lâu nay, nó vẫn là thành phố lớn nhất Việt Nam, siêu đô thị trong tương lai gần. Hiện tại, nơi này là trung tâm kinh tế, giải trí, văn hóa và giáo dục quan trọng của nước ta.

Tên gọi Sài Gòn in sâu trong tâm trí người Việt bao đời nay. Nhưng nguồn gốc của nó thì không hẳn ai cũng biết. Trong “Tạp ghi Việt Sử Địa” (tập 3, NXB Trẻ), Nguyễn Đình Đầu cho biết tên gọi Sài Gòn có từ rất sớm, có lẽ ngay từ buổi đầu lưu dân Việt Nam đến đây khẩn hoang. Có thể là vào cuối thế kỷ 16 hay đầu thế kỷ 17.

Ông Nguyễn Đình Đầu cho biết thêm: “Hiện mới nhận diện được hai chữ Hán Nôm Sài Gòn, mà Lê Quý Đôn đã ghi trong Phủ biên tạp lục viết năm 1776, kể lại biến cố: Tháng 4 (1672), Nguyễn Dương Lâm chia quân làm hai đạo nhân đánh úp lũy Gò Bích, chặt đứt bè nổi và xích sắt, tiến thẳng vào thành Nam Vang. Nặc Đài chết, Nặc Thu ra hàng. Tháng 7 rút quân về lập Nặc Thu làm chính quốc vương đóng ở Cao Miên, Nặc Nộn làm Thứ trưởng Quốc vương đóng ở Sài Gòn, hàng năm triều cống" (Lê Qúy Đôn toàn tập, trang 62). "Như vậy, hai chữ Hán Nôm Sài Gòn đã xuất hiện từ 1776 để nói lên cái tên Sài Gòn của một địa phương đã có ít nhất từ năm 1776 đến nay, không hề thay đổi, vẫn giữ nguyên một dạng mãi mãi”.

Ảnh tư liệu

Ảnh tư liệu

Năm 1674, Sài Gòn là tên thành lũy vùng Chợ Lớn ngày nay. Sang cuối thế kỷ 19, Sài Gòn được xem như một thành phố. Năm 1863, thành phố Sài Gòn và hạt Sài Gòn được thành lập. Đến năm 1889, hạt Sài Gòn đổi thành tỉnh Gia Định. Năm 1910, thành phố Sài Gòn rộng hơn 11km2.

Đầu thế kỷ 20, Pháp đã bắt đầu tìm hiểu về nguồn gốc địa danh Sài Gòn. Nhưng điều đó là rất khó bởi ngay người Việt Nam gọi Sài Gòn bấy lâu cũng không biết rõ nó là có từ đâu, ý nghĩa gì. Đã hơn 300 năm trôi qua, các thế hệ học giả vẫn chưa thể thống nhất được về nguồn gốc tên gọi Sài Gòn.

Trong nhiều công trình nghiên cứu, tổng hợp lại có 5 cách lý giải tên gọi Sài Gòn. Một là: Thầy Gòn. Hai là: Đê Ngạn, Đề Ngạn, Tây Cống. Ba là Củi Gòn, Cây Gòn, Prey Kor, Cai Ngon. Bốn là Glainagara. Năm là Prey Nokor hay Brai Nagara.

Phân tích sâu một chút, từ “Sài” có nghĩa là “củi”, “Gòn” có nghĩa là “cây bông gòn”. Dựa vào đó mà quyển “Đại Nam Quốc Âm Tự Vị” của Huỳnh Tịnh Của cho rằng Sài Gòn có nghĩa là “củi gòn”. Nhưng theo nhà nghiên cứu Vương Hồng Sẻn, khi người Hoa rời Cù lao phố (Biên Hòa) vào năm 1773, đến vùng Chợ Lớn ngày nay, họ thấy đây là nơi ăn nên làm ra nên muốn phát triển bền vững. Vì thế người Hoa đã đắp thêm bờ kênh kiên cố, gọi vùng này là “Tai-ngon” hay “Tin-Gan”, theo nghĩa Hán Việt là Đề Ngạn. Phát âm theo tiếng Quảng Đông, Đề Ngạn nghe thành “Thầy Ngồn” hay “Thì Ngòn”. Đó chính là âm để gọi vùng Chợ Lớn ngày ấy. Như vậy, âm “Sài Gòn” là từ “Thầy Ngồn”, “Thì Ngòn” mà ra.