Động vật có thể hiểu ngôn ngữ con người không? Sự thật bất ngờ đằng sau khả năng giao tiếp bí ẩn
Rất nhiều ví dụ nổi tiếng cho thấy các loài động vật dường như hiểu được ngôn ngữ của con người. Nhưng liệu có cơ sở khoa học nào thực sự đứng sau những câu chuyện này?
Từ những năm 1960-1970, nhiều nghiên cứu đã được thực hiện với tinh tinh, chim, cá heo và một số loài khác nhằm tìm hiểu khả năng tiếp thu ngôn ngữ của chúng. Tuy nhiên, nhiều nhà phê bình cho rằng động vật chỉ đơn thuần bắt chước người huấn luyện. Dù chúng có thể nắm bắt ngữ cảnh thông qua ngôn ngữ cơ thể hay giọng điệu, nhưng việc chúng có thực sự hiểu ý nghĩa của từ ngữ hoặc các yếu tố phức tạp của ngôn ngữ như ngữ pháp hay không vẫn còn là một câu hỏi lớn.
Các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng, với sự huấn luyện, một số loài động vật có thể hiểu được những đặc điểm nhất định của ngôn ngữ con người, chẳng hạn như âm thanh và ý nghĩa của các từ cụ thể.
Loài linh trưởng có thể học ngôn ngữ của con người?
Một trong những thí nghiệm ngôn ngữ động vật nổi tiếng nhất liên quan đến Koko, một con khỉ đột ở vùng đất thấp phương Tây. Koko đã học được phiên bản biến đổi của ngôn ngữ ký hiệu Mỹ (ASL). Trước khi qua đời vào năm 2018, Koko có thể sử dụng khoảng 1.000 ký hiệu và hiểu hơn 2.000 từ tiếng Anh.
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng việc học một số ký hiệu biến đổi không có nghĩa là thông thạo ASL. Trên thực tế, Koko chưa bao giờ đạt đến mức độ thành thạo ngôn ngữ ký hiệu. Nhiều nhà phê bình cũng chỉ ra rằng đôi khi Koko ra dấu không rõ nghĩa, và người huấn luyện có xu hướng diễn giải dựa theo ý hiểu của họ.
Theo nhà tâm lý học so sánh và nhà ngôn ngữ học Michael Tomasello, cá thể linh trưởng có kỹ năng ngôn ngữ tiên tiến nhất phải kể đến Kanzi, một chú tinh tinh lùn (Pan paniscus) sống từ năm 1980 - 2025. Kanzi giao tiếp thông qua bảng lexigram, một bàn phím gồm khoảng 200 ký hiệu tượng trưng cho các vật thể, hành động và địa điểm trong môi trường sống của nó.
Giáo sư Townsend, người từng nghiên cứu Kanzi, cho biết loài tinh tinh này hiểu rõ các biểu tượng trên bảng lexigram và sử dụng chúng để giao tiếp với người huấn luyện. Kanzi có thể gọi tên con người, đồ vật, hành động và địa điểm, đồng thời sử dụng âm thanh riêng để biểu thị "đồng ý" và "không đồng ý". Nó cũng biết dùng bảng lexigram để yêu cầu đồ vật hoặc đề nghị thực hiện một hành động nhất định.
Chó hiểu ngôn ngữ con người đến đâu?
Hầu hết các loài động vật không có lý do tiến hóa để quan tâm đến ngôn ngữ của con người. Tuy nhiên, chó, loài vật đã sống cùng con người ít nhất 14.000 năm, có động lực đặc biệt để lắng nghe và phản ứng với chủ nhân của chúng.
Chó rất nhạy bén với âm thanh và giọng điệu của con người trong giao tiếp. Trên thực tế, ngay từ khi mới 8 tuần tuổi, chó con đã thể hiện sự quan tâm đến giọng nói và cử chỉ của con người. Chó quen thuộc với giọng nói của con người đến mức có thể nhận ra khi lời nói bị xáo trộn. Thậm chí, nghiên cứu thần kinh học còn cho thấy chó có cách biểu diễn từ ngữ trong đầu của riêng chúng, một dấu hiệu cho thấy chúng có thể hiểu ngôn ngữ ở mức độ sâu hơn, tương tự như con người.
Năm 2024, nhà nghiên cứu Federico Rossano công bố một phát hiện quan trọng: chó phản ứng với âm thanh thực sự của từ ngữ, chứ không chỉ đơn thuần dựa vào bối cảnh. Trước đây, nhiều người cho rằng chó hiểu một câu nói như “Đi ra ngoài” chỉ vì đi kèm với hành động chủ nhân mang giày. Tuy nhiên, nghiên cứu mới cho thấy khả năng của chúng có thể sâu hơn thế.
Trong thí nghiệm với 59 con chó, các nhà khoa học cho chúng nghe âm thanh từ một bảng nút bấm với các từ liên quan đến “ra ngoài”, “chơi”, “thức ăn”, cùng một từ vô nghĩa để làm đối chứng. Người thực hiện thí nghiệm đeo tai nghe để đảm bảo không vô tình gửi tín hiệu qua ngôn ngữ cơ thể.
Ngay cả khi không có manh mối ngữ cảnh, kết quả cho thấy khi nghe các từ liên quan đến “ra ngoài” hoặc “chơi”, nhiều con chó đã có phản ứng tương ứng, như chạy đến cửa hoặc lấy đồ chơi. Điều này là một bước tiến quan trọng trong việc chứng minh rằng chó có thể hiểu ngôn ngữ con người mà không cần những gợi ý đi kèm.
Dù vậy, giới hạn vẫn tồn tại. Một số nghiên cứu khác cho thấy chó gặp khó khăn trong việc phân biệt những từ chỉ khác nhau một âm, chẳng hạn như ngồi xuống và đặt xuống. Điều này đặt ra câu hỏi về mức độ hiểu ngôn ngữ thực sự của loài chó.
Theo Live Science
