Từ khi nào mà con người biết dùng lửa để nấu ăn, đánh dấu bước ngoặt lớn trong đời sống loài người là câu hỏi lớn khiến nhiều người tò mò.
Một số nhà nghiên cứu tin rằng nấu ăn chính là cách giúp tổ tiên loài người giải phóng lượng calo cần thiết để não phát triển lớn hơn . Vậy nấu ăn được phát minh khi nào?
Thời gian không chắc chắn, nhưng bằng chứng cho thấy con người đã nấu thức ăn ít nhất 50.000 năm trước và sớm nhất là 2 triệu năm trước. Bằng chứng này đến từ hai lĩnh vực: khảo cổ học và sinh học.
Một bằng chứng khảo cổ học về nấu ăn là các hạt tinh bột nấu chín được tìm thấy trong cao răng, hoặc mảng bám răng cứng. "Các nhà khảo cổ đã tìm thấy nó trong những chiếc răng có tuổi đời 50.000 năm", Richard Wrangham , một giáo sư nhân chủng học sinh học đã nghỉ hưu tại Đại học Harvard và là tác giả của " Catching Fire: How Cooking Made Us Human " (Basic Books, 2009) cho biết.
Nhưng trước đó, bằng chứng không rõ ràng. Nhìn chung, các nhà khoa học tìm kiếm bằng chứng cho thấy con người đã kiểm soát lửa. Nhưng bằng chứng về lửa được kiểm soát không nhất thiết là bằng chứng về việc nấu ăn; con người có thể đã sử dụng lửa đó để sưởi ấm hoặc để chế tạo công cụ, chẳng hạn.
"Có bằng chứng về những đám cháy trong suốt quá trình ghi chép khảo cổ học, nhưng phải phân biệt xem đó là cháy được kiểm soát hay cháy do con người hoặc thiên nhiên hoặc 1 vật gì đó gây ra."
Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy những hiện vật có cấu trúc đá hình tròn và 1 itstro ở giữa tại nhiều nơi có niên đại trước Homo sapiens , nghĩa là những người hominin trước đó cũng sử dụng lửa. Một nhóm điều tra tại Hang Qesem ở Israel đã tìm thấy bằng chứng về một lò sưởi 300.000 năm tuổi gần xác động vật bị giết mổ, và một địa điểm hang động ở Suffolk, Anh , có một lò sưởi 400.000 năm tuổi chứa xương cháy và đá lửa từ quá trình chế tạo công cụ.
Thậm chí xa hơn nữa, tro trong hang Wonderwerk ở Nam Phi khiến các nhà khoa học nghi ngờ rằng việc nấu ăn thậm chí đã diễn ra cách đây 1 triệu năm. "Hang rất sâu, sâu khoảng 30 mét, nên không thể có quá trình tự nhiên nào tạo ra tro này cách đây một triệu năm", Wrangham nói. Thậm chí còn có bằng chứng về việc đốt lửa có kiểm soát ở Kenya cách đây 1,6 triệu năm .
Khi làm việc tại một địa điểm có tên Gesher Benot Ya'aqov ở Israel, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy bằng chứng thuyết phục hơn về hoạt động nấu ăn từ 780.000 năm trước : Không chỉ có những vòng đá chỉ ra lò sưởi mà còn có xương cá cho thấy bằng chứng đã được đun nóng.
Bằng chứng sinh học về thời điểm bắt đầu nấu ăn tồn tại trong cách cơ thể con người tiến hóa. "Con người là một loài khác biệt so với mọi loài khác trên Trái đất vì con người thích nghi về mặt sinh học với việc ăn thức ăn nấu chín", Wrangham nói. "Vậy thì câu hỏi đặt ra là, điều này xảy ra khi nào?" Wrangham nói.
Theo Wrangham, điều này có thể xảy ra thậm chí trước khi con người hiện đại xuất hiện. Homo erectus là giống người đầu tiên có tỷ lệ cơ thể ít giống linh trưởng và giống con người hơn , và một số đặc điểm đó cho thấy họ có thể là giống người đầu tiên biết nấu thức ăn. Một điểm khác biệt lớn giữa con người và họ hàng linh trưởng là kích thước ruột. Vì nấu ăn đòi hỏi con người phải tiêu hóa ít hơn nên ruột của con người nhỏ hơn ruột của họ.
"Ruột già, đại tràng, phần cuối cùng của ruột, có kích thước bằng khoảng 2/3 kích thước của tinh tinh, một con bonobo hoặc một con khỉ đột", Wrangham nói. "Và điều đó có nghĩa là chúng ta có dạ dày tương đối phẳng thay vì dạ dày phình ra, đặc biệt là sau khi một con vượn đã có một bữa ăn ngon".
Để chứa ruột lớn hơn, các loài linh trưởng không phải người có xương chậu rộng và xương sườn loe ra. Tổ tiên loài người của chúng ta đã mất những đặc điểm này khoảng 2 triệu năm trước,' Wrangham cho biết.
"Điều đáng chú ý khác là sự sụt giảm lớn nhất về kích thước của răng nhai trong lịch sử tiến hóa của loài người, điều này rất phù hợp với ý tưởng chế độ ăn uống đột nhiên thay đổi, dễ nhai hơn, mềm hơn". Sự việc này xảy ra vào cùng thời điểm - 1,8 triệu năm trước .
"Và vì vậy, câu chuyện lớn ở đây ... là việc nấu ăn bắt đầu cách đây khoảng 1,9 triệu năm với nguồn gốc của loài trông giống con người hiện đại nhất trong quá trình tiến hóa của con người, Homo erectus", Wrangham nói. "Và tôi nghĩ rằng bạn có thể đưa ra một câu chuyện rất thuyết phục rằng việc nấu ăn và kiểm soát lửa chịu trách nhiệm cho sự tiến hóa của Homo erectus " .
Nhưng nếu không có bằng chứng về việc sử dụng lửa có kiểm soát từ thời xa xưa, ý kiến cho rằng Homo erectus là người đầu tiên nấu ăn vẫn còn gây tranh cãi.
Linscott cho biết: "Vẫn còn rất nhiều người đang làm việc trên dự án này và tôi nghĩ rằng sẽ còn phải làm việc trong một thời gian dài nữa, và tôi không biết liệu họ có thể xác định chính xác thời điểm hay không".
