Nga phải hứng chịu hậu quả nặng nề sau 3 năm xung đột với Ukraine, ông Putin có đang ảo tưởng?
Trong 3 năm qua, Tổng thống Vladimir Putin thường rất tự tin về nền kinh tế mạnh mẽ của Nga thách thức những dự báo thảm khốc được đưa ra sau cuộc xung đột Nga – Ukraine. Tuy nhiên, sự thật có thể không hề như tưởng tượng.
Trong 3 năm xung đột Nga – Ukraine diễn ra, GDP của Nga đã giảm 1,2% trong năm 2022, và phục hồi ở mức 3,6% vào năm 2023 và 2024, theo Qũy Tiền tệ Quốc tế. Tuy nhiên, khả năng phục hồi dường như khá ‘ảo tưởng’.
Việc chấm dứt cuộc chiến tàn khốc của Nga tại Ukraine không phải là điều sắp xảy ra, mặc dù tuần trước Kyiv và Hoa Kỳ đã đưa ra đề xuất ngừng bắn trong 30 ngày. Và bất kỳ lệnh ngừng bắn nào trong tương lai cũng không thể dẫn đến một nền kinh tế ít tập trung vào quốc phòng hơn. Chi tiêu quân sự chiếm 8% GDP và 40% ngân sách của chính phủ liên bang, sử dụng các số liệu chính thức thậm chí không bao gồm tất cả các khoản chi liên quan đến quốc phòng. Những con số đó sẽ không giảm nhiều nếu ông Putin coi việc chấm dứt chiến sự là tạm thời hoặc sử dụng lệnh ngừng bắn để tập hợp các nguồn lực cho các cuộc tấn công trong tương lai vào Đông Âu.
Một lá cờ quốc gia Nga khổng lồ tung bay phía sau các tòa nhà chung cư ở Saint Petersburg, Nga ngày 19 tháng 2 năm 2025. REUTERS/Anton Vaganov
Cố gắng đưa nền kinh tế trở lại bình thường vẫn sẽ gây ra hai vấn đề cho Tổng thống Putin. Vấn đề đầu tiên sẽ xuất phát từ sự bùng nổ cho vay kéo dài nhiều năm của các ngân hàng lớn như Sberbank và Ngân hàng VTB (VTBR.MM). Tín dụng doanh nghiệp tăng 18% trong cả năm 2023 và 2024, bất chấp lãi suất ngày càng cao khi Thống đốc Ngân hàng Nga Elvira Nabiullina cố gắng vô ích để ngăn chặn lạm phát. Lãi suất chuẩn của ngân hàng trung ương, hiện ở mức 21%, về lý thuyết sẽ ngăn chặn được sự bùng nổ cho vay như vậy. Tuy nhiên, kể từ năm 2022, các ngân hàng đã được pháp luật yêu cầu phải tài trợ cho các công ty trong lĩnh vực quốc phòng với lãi suất được trợ cấp. Các công ty nông nghiệp và xây dựng cũng đã huy động nợ với các điều khoản ưu đãi, cũng như một số bên vay thế chấp nhà ở . Theo Ngân hàng Nga, các khoản vay ưu đãi hiện chiếm khoảng 16% tổng danh mục đầu tư của các ngân hàng. Điều đó làm dấy lên viễn cảnh về một làn sóng vỡ nợ sau giao tranh nếu chi tiêu quốc phòng giảm và nền kinh tế chậm lại.
.jpg)
Sự phát triển của Nga đang chậm lại.
Tỷ lệ tăng trưởng GDP của Nga kể từ năm 2014; các giá trị âm được thể hiện bằng màu xanh lam
Lãi suất cao ít nhất cũng cho phép Sberbank và ngân hàng VTB do nhà nước sở hữu đúc tiền. Họ đã ghi nhận lợi nhuận bội thu vào năm ngoái lần lượt là 18 tỷ đô la và 6 tỷ đô la. Nhưng tỷ lệ đủ vốn chung của ngành đã giảm 2% so với cùng kỳ năm trước xuống còn 12,5% vào cuối năm 2024. Điều này ngụ ý rằng các ngân hàng, bất chấp lợi nhuận khổng lồ, đang cho vay đủ nhanh để làm cạn kiệt nguồn dự trữ vốn chủ sở hữu trong bảng cân đối kế toán của họ.
Các CEO như German Gref của Sberbank và Andrei Kostin của VTB có thể thấy thoải mái khi biết rằng ngành công nghiệp quốc phòng cũng nằm dưới sự kiểm soát của Điện Kremlin. Vì vậy, rủi ro các công ty quân sự vỡ nợ sau khi chi tiêu quốc phòng chậm lại là điều không đáng bàn. Nhưng các công ty khác có mức vay không bền vững không nên trông chờ vào các gói cứu trợ có hệ thống của chính phủ. Một nhóm nghiên cứu thân cận với Điện Kremlin đã ước tính rằng 20% doanh nghiệp sản xuất năm ngoái đã trả tương đương 2/3 hoặc hơn lợi nhuận hoạt động của họ để trả nợ, so với 10% một năm trước đó. Không có gì ngạc nhiên khi Nabiullina đã yêu cầu các ngân hàng tăng mức đệm vốn của họ. Bà cũng thắt chặt quy định về cho vay thế chấp và đặt ra các điều kiện chặt chẽ hơn đối với các khoản vay cho những người đi vay nợ quá mức.
Vấn đề thứ hai mà ông Putin sẽ gặp phải trên con đường hướng tới một nền kinh tế ít quân sự hóa hơn xuất phát từ tình hình nhân khẩu học ngày càng tệ hại của Nga. Tình trạng thiếu hụt lao động kinh niên phần lớn giải thích cho tỷ lệ thất nghiệp thấp của Nga, khoảng 2%. Ngành công nghiệp dân sự chỉ hoạt động ở mức 80% công suất do thiếu lao động, trong khi 1,6 triệu việc làm không được lấp đầy, theo phương tiện truyền thông chính thức. Đến năm 2030, tình trạng thiếu hụt lao động có thể lên tới 2 đến 4 triệu người, theo một báo cáo của Nga, trích dẫn công ty tư vấn Yakov and Partners có trụ sở tại Moscow.
Việc thu hẹp hoạt động quân sự và đưa binh lính trở về nước về mặt lý thuyết có thể giúp ích. Nhưng lực lượng lao động của Nga đang giảm khoảng 1 triệu người mỗi năm do tình hình nhân khẩu học tồi tệ, Janis Kluge, một nhà kinh tế tại Viện Nghiên cứu Quốc tế và An ninh Đức lưu ý. Hơn nữa, ông nói thêm, quân đội trở về và 600.000 công nhân được thuê trong lĩnh vực quân sự trong ba năm qua sẽ thấy khó có việc làm. Họ thường đến từ những vùng nghèo nhất của đất nước và thiếu các kỹ năng cần thiết trong nền kinh tế dân sự.
.jpg)
Lãi suất của Nga đã tăng vọt kể từ cuộc xung đột với Ukraine.
Thu hẹp quy mô quân đội sẽ giúp ngân hàng trung ương trong cuộc chiến chống lạm phát. Giá cả tăng một phần là do chính phủ trả lương hậu hĩnh cho lính hợp đồng, tiền thưởng nhập ngũ và các ưu đãi ngày càng cao khi nhóm tân binh tự nguyện giảm. Alexandra Prokopenko từ Trung tâm Carnegie Russia Eurasia ước tính Nga đã chi trực tiếp từ 16 đến 23 tỷ USD cho tân binh. Con số đó bao gồm các chương trình bồi thường cho người bị thương và gia đình của những người đã chết. Vấn đề là ông Putin không có ý định thu hẹp quân đội của mình. Vào tháng 9, ông đã ra lệnh cho quân đội tăng thêm 180.000 binh sĩ lên 1,5 triệu quân thường trực, điều này sẽ khiến quân đội trở thành quân đội lớn thứ hai trên thế giới sau Trung Quốc. Và khi Nga ngừng chiến, họ sẽ phải duy trì hoạt động của các nhà máy quân sự để khắc phục thiệt hại do Ukraine gây ra.
Một cuộc hạ cánh cứng hậu hòa bình sẽ không có nhiều tia hy vọng cho Điện Kremlin. Reuters đưa tin chính phủ Hoa Kỳ đang nghiên cứu các cách dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với ngành năng lượng của Nga, trích dẫn hai nguồn tin quen thuộc với vấn đề này. Nhưng Liên minh châu Âu và Vương quốc Anh sẽ không làm theo, ít nhất là cho đến khi Nga không còn bị coi là mối đe dọa nữa. Các công ty châu Âu sẽ không vội vã quay trở lại Nga. Moscow cũng đã mất thị trường lớn gần nhất cho dầu mỏ và khí đốt đường ống và không thể trông chờ vào khả năng Thủ tướng Đức tương lai Friedrich Merz sẽ mở lại vòi khí đốt.
Ngay cả khi chiến tranh đang diễn ra, nền kinh tế đã chậm lại. IMF dự kiến tăng trưởng 1,3% trong năm nay và 1,2% vào năm 2026. Nhà kinh tế học Elina Ribakova đã mô tả, Nga là một nền kinh tế “chạy loanh quanh bằng cocaine”. Việc cai nghiện sẽ rất đau đớn.
