Vị trạng nguyên duy nhất trong lịch sử Việt Nam đi tu, từng được vua gả công chúa nhưng từ chối

Huyền Quang (1254-1334) tên thật là Lý Đạo Tái, sinh ra tại làng Vạn Tải, huyện Gia Bình, trấn Kinh Bắc (Bắc Ninh ngày nay). Từ nhỏ, ông đã nổi tiếng thông minh, nghe một hiểu mười, đọc đâu nhớ đấy. Do nhà nghèo không có lễ vật để bái sư nhập môn nên ông phải đứng ngoài lớp học nghe lỏm, nhìn lén, lấy cây làm bút, lấy sân làm bảng. 

Theo sách “Giai thoại Lịch sử Việt Nam”, Lý Đạo Tái có ngoại hình xấu xí lại thêm gia sản không có nên khó để kiếm vợ. Mãi đến năm 1274, cuộc đời ông mới có khởi sắc khi thi đỗ trạng nguyên, ra làm ở Viện Nội Hàn của triều đình. 

Không chỉ thế, Lý Đạo Tái còn được vua Trần hết mực tín nhiệm và yêu mến nhờ có tài đức hơn người. Thậm chí, nhà vua còn có ý gả công chúa Liễu Sinh nhưng ông từ chối. 

Đáng nói, sau khi được tin Lý Đạo Tái có chức tước cao, nhiều người tìm đến ông nhận là họ hàng thân thích. Không ít nhà giàu tranh nhau kết thân, có ý gả con gái cho. Quá hụt hẫng trước cảnh tình đời tráo trở, đen bạc, ông lao đầu vào sách vở, công việc. 

Theo sách “Tổ gia thực lục”, năm 1305, trong một lần hộ giá vua Trần Nhân Tông đến chùa Yên Tử, trạng nguyên Lý Đạo Tái gặp Pháp Loa Tôn giả. Sự uyên thâm và đức độ của vị tổ này đã khiến Lý Đạo Tái vô cùng khâm phục. 

Từ đó, ông quyết từ bỏ phú quý đời thường để quy y cửa phật. Trạng nguyên Lý Đạo Tái xuất gia tại chùa Yên Tử với pháp danh Huyền Quang. Sau khi Phật Hoàng Trần Nhân Tông viên tịch, sư Huyền Quang về làm trụ trì ở chùa Vân Yên trên núi Yên Tử. Năm 1334, sư viên tịch, thọ 81 tuổi.