Danh tính vị thám hoa tài giỏi - ông tổ nghề in của Việt Nam, được đặt tên đường ở TP Hồ Chí Minh

Lương Như Hộc (1420 – 1501) tự Tường Phủ, hiệu Hồng Châu, quê ở xã Hồng Liễu, huyện Trường Tân, tỉnh Hải Dương, nay là xã Thanh Liễu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương.

Từ nhỏ, ông đã nổi tiếng là người thông minh, học giỏi nhất trong làng. Đến năm 1442, vào thời vua Lê Thái Tông, Lương Như Hộc thi đỗ thám hoa, cùng khóa với trạng nguyên Nguyễn Trực, bảng nhãn Nguyễn Như Đỗ, tiến sĩ Ngô Sĩ Liên.

Theo thông tin được ghi trong “Báo chí Việt Nam từ khởi thủy đến 1945, có thể Lương Như Hộc đã học được nghề in trong lần đi sứ phương Bắc năm Quý Hợi (1443), nhưng nhiều chỗ còn thô vụng, nên lần đi sứ thứ hai năm Kỷ Mão (1459), ông đã dụng tâm tìm hiểu kỹ càng hơn.

Sau khi học được nghề in từ nước ngoài, Lương Như Hộc mang về truyền lại cho người dân 3 làng Liễu Tràng, Hồng Lục, Khuê Liễu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương. Từ đây, nghề in ở những vùng này phát triển rất mạnh, trở thành trung tâm in ấn cả nước. Vậy nên, Lương Như Hộc được ghi nhận là ông tổ nghề in của người Việt. Tên ông đã được đặt cho một con đường ở thành phố Hồ Chí Minh, nhưng lại bị đặt sai tên là Lương Nhữ Học.

Ban đầu, Lương Như Hộc chỉ dạy tận tình hai học trò đầu tiên là Phạm Niên (Phạm Trên) và Phạm Đới (Phạm Dưới) về nghề khắc ván in ở thôn Hồng Lục, rồi chuyển sang Liễu Tràng, Khuê Liễu của huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương. Từ đây, 3 thôn tạo nên trung tâm khắc in bản mộc của cả nước suốt thế kỷ XV đến thế kỷ XIX. 

Tại thời điểm này, nam thì xẻ gỗ, khắc mộc bản, còn phụ nữ và trẻ em ngồi in rồi xén cắt giấy. Đáng nói, nghề khắc ván in sách đã đem lại cuộc sống ấm no cho cả ba làng nên thời đó có câu: “Đình Sinh, quán Sếu, chùa Tràng. Trong ba làng ấy không làm cũng có ăn”.