Bí mật về nguồn gốc họ Phan, bất ngờ danh tính người họ Phan đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam

Ở Việt Nam, họ Phan là một trong những thành viên lâu đời, góp công khai sơn phá thạch, mở rộng đất đai, chống ngoại xâm, phát huy và gìn giữ truyền thống dân tộc. Ngày nay, họ Phan là họ phổ biến thứ 6 ở nước ta, chiếm 4,5% dân số. Theo chữ Hán, họ Phan được viết là 潘. Ở Trung Quốc và Triều Tiên cũng có họ Phan, được phiên âm là Ban.

Căn cứ vào “Đại học sử ký toàn thư” của Ngô Sỹ Liên, “Lịch triều hiến chương” của Phan Huy Chú, “Chín đời Chúa 13 đời vua Nguyễn” – NXB Thuận Hoá- 1998, “Hùng Vương dựng nước” – NXB KHXH – 1973, … Đối chiếu với tộc phả họ Phan ở hai nhà thờ Hải Dương - Hải Phòng và Yên Thành - Nghệ An, … chúng ta có cơ sở khẳng định dòng dõi họ Phan ở Việt Nam có từ thời Hùng Vương thứ 18 và ông Phan Tây Nhạc là người họ Phan đầu tiên của Việt Nam.

Chuyện kể rằng Hùng Vương thứ 18 tức Hùng Duệ Vương (258 TCN) đã phong cho ông Phan Tây Nhạc làm Tây Nhạc đại vương.

Sử liệu của đại học sỹ Nguyễn Bính soạn năm 1572 khớp với truyền thuyết ở Đình Xuân Phương, Hà Nội, nói về việc vua Hùng đã gả cháu ngoại (Hoa Dung - con gái công chúa Ngọc Hoa) cho Phan Tây Nhạc.

Phan Tây Nhạc là người đất Ái Châu (vùng sông Mã – Thanh Hóa). Ông là người cầm quân đánh đuổi quân Thục Phán, giữ yên bờ cõi cho vua Hùng. Khi đó, vợ ông là bà Hoa Dung thì nấu cơm phục vụ tướng sỹ.

Sau này đẩy lùi được giặc ngoại xâm, Hoa Dung đã dạy cho dân trồng bông dệt vải. Hội thi nấu cơm của Việt Nam được cho là xuất phát từ tích đó. Ngoài ra, đều đặn hàng năm Đình Xuân Phương – Từ Liêm – Hà Nội lại tổ chức lễ hội tưởng nhớ công lao Phan Tây Nhạc. Hiện Phan Tây Nhạc Dđược thờ phụng tại đình làng Thị Cấm và làng Hoè Thị ở xã Xuân Phương - Huyện Từ Liêm - Thành phố Hà Nội.

Nhà thờ họ Phan ở Hải Phòng, Hải Dương có quyển tộc phả chép về nguồn gốc dòng tộc. Trong đó viết: “Họ Phan ta là con cháu của Tất Công Tảo. Thời nhà Minh, nhà Thanh có ông Lệnh Công làm quan Thái Úy, ông đã dấy quân trừ Thanh diệt Minh. Nhưng do nhà Minh đã tận, ông cùng 7 người con về trú ngụ tại nhà họ Đoàn ở xã Quán Trang – huyện Kim Thành – tỉnh Hải Dương” (trích nguyên văn quyển tộc phả thế hệ- Nhà số 2 Ngõ Cấm- Hải Phòng) và lấy chữ Phiên (Phan) làm họ.

Trong đó, chữ Phiên là chữ Thái trên chữ Điền. Thái Điền có nghĩa là ruộng lộc của tổ tiên dể lại. Dòng dõi Thái Điền là dòng dõi có công khai phá đất đai, dạy dân làm ruộng. Ngoài ra chữ Phiên thêm 3 chấm thủy sẽ thành chữ Phan. Vậy nên ông tổ họ Phan tại Hải Dương, Hải Phòng là ông Phan Lệnh Công tự Phúc Tín.

Xuyên suốt chiều dài lịch sử dân tộc, họ Phan có đóng góp lớn trong công cuộc gìn giữ độc lập, cống hiến đầy đủ trên mọi lĩnh vực. Sau này, đầu thế kỷ 19, họ Phan cùng các họ tộc khác di dân vào miền Nam, mở rộng bờ cõi, lập làng xóm mới. Qua đó mà hậu duệ họ Phan xuất hiện ở hầu hết các tỉnh thành Việt Nam.