Danh tính trạng nguyên có 1-0-2 của nước Việt: Được yêu tinh tặng ngọc, vua lập đền thờ ghi nhớ

Trong lịch sử nước ta, có nhiều vị trạng nguyên xuất chúng, không chỉ có tài học mà còn có những giai thoại kỳ lạ. Một trong số đó là Đỗ Thế Diên, vị trạng nguyên khai khoa của xứ Đông, từng được yêu tinh tặng ngọc quý.

Đỗ Thế Diên (Đỗ Thế Bình), sinh ra ở làng Cổ Liêu, huyện Đường Hào, nay là làng Thanh Xá, xã Nghĩa Hiệp (Yên Mỹ - Hưng Yên). Ông làm quan trải đến chức Triều nghị Đại phu, kiêm Thẩm phán Viện Thẩm hình. Sau khi mất, được triều đình phong phúc thần, cho dân chúng lập đền thờ trên nền nhà cũ.

 

Tương truyền, cha của Đỗ Thế Diên mất khi ông còn rất nhỏ. Ông sống cùng mẹ trong cảnh bần hàn trong căn nhà rách nát cuối thôn. Mặc dù, nhà nghèo không có đèn dầu để đọc sách, nhưng ông vẫn chuyên tâm kinh sử bằng cách quét lá đa, đốt cháy và nhờ ánh sáng đó để học bài.

Giai thoại kể rằng, một hôm Đỗ Thế Diên đang học thì buồn ngủ nên gục xuống bàn thiếp đi. Khi tỉnh dậy, thấy một con yêu tinh đang đứng cạnh mình. Ông giật mình sợ hãi toan bỏ chạy, nhưng yêu tinh đã khuyên Đỗ Thế Diên bình tĩnh không nên sợ hãi. Yêu tinh giải thích việc đến đây là do cảm động trước sự hiếu thảo và lòng ham học của ông. Nói xong, yêu tinh nhả một viên ngọc đưa ông nuốt vào bụng. Từ đó, ông học rất nhanh, học một biết mười, đọc đâu nhớ đó. Đầu ông chứa thiên kinh vạn quyển và cả vùng không ai sánh kịp.

 

 

Đến khoa thi năm Trinh Phù thứ 10 (1185) đời vua Lý Cao Tông, Đỗ Thế Diên tham dự và đứng đầu kỳ thi này. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” ghi: Vào năm Trinh Phù thứ 10 (1185) đời vua Lý Cao Tông, triều đình tổ chức mở khoa thi tuyển sĩ vọng vào làm việc trong cung, ông dự thi và đỗ đầu cùng Đặng Nghiêm, Bùi Quốc Khái và 30 người nữa. Theo nhà sử học Lê Văn Lan, vì vào thời nhà Lý chưa có học vị Trạng nguyên, nhưng do Đỗ Thế Diên đứng đầu khoa thi nên mọi người quen gọi là Trạng nguyên để tôn vinh và vinh danh người tài. Việc Đỗ Thế Diên đăng khoa đã trở thành mốc son trong sự nghiệp khoa cử của xứ Đông.

 

Sau khi thi trúng tuyển, Đỗ Thế Diên được triều đình vời ra làm quan, ông từng đảm nhận các chức như: Triều nghị Đại phu, kiêm Thẩm phán Viện Thẩm hình. Sau khi mất, được triều đình phong phúc thần, cho dân chúng lập đền thờ trên nền nhà cũ. Đến nay, đền thờ Trạng nguyên Đỗ Thế Diên vẫn còn nguyên vẹn ở làng Thanh Xá, xã Nghĩa Hiệp (Yên Mỹ - Hưng Yên). Đây là một di tích lịch sử văn hóa quý giá, ghi dấu ấn của một vị trạng nguyên xuất sắc của nước ta.