Danh tính Trạng nguyên lớn tuổi nhất lịch sử nước ta, 50 tuổi mới đứng nhất khoa bảng

Nguyễn Xuân Chính trở thành trạng nguyên lớn tuổi nhất nước ta, ông đỗ khoa Đinh Sửu, niên hiệu Dương Hòa thứ 3 (1637) ở đời Lê Thần Tông và được dân gian gọi với cái tên Trạng cháy.

Trạng cháy – Nguyễn Xuân Chính (1588 – 1647) là người làng Phù Chẩn, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, Kinh Bắc. Từ nhỏ ông đã bộc lộ sự thông minh và đam mê học hỏi, đọc sách với nhiều sự chỉ dẫn tận tình từ người thầy giỏi.

Ông ước mơ có thể đỗ Trạng nguyên từ khi còn rất nhỏ, thế nhưng con đường học tập và thi cử của ông vô cùng khó khăn.

Năm 16 tuổi ông thi Hương và đỗ đầu. Năm 37 tuổi sau khi đỗ khoa Sĩ vọng, ông được bổ làm Huấn đạo phủ Nghĩa Hưng, trấn Sơn Nam (Nam Định). Sau hơn 2 năm, ông từ quan về quê dạy học và tiếp tục ôn luyện theo đuổi nghiệp lều chõng. Từ năm 39 đến năm 44 tuổi, khoa thi nào ông cũng đi thi nhưng đều bị đánh trượt ở trường Văn sách.

Theo tư liệu của dòng họ cho biết, năm 1600 đến năm 1631, ông đã có 9 lần tham dự các kỳ thi Hương nhưng chỉ dừng lại ở mức Sinh đồ, tức là đỗ 3 kỳ Tam trường và đều không thể vượt qua kỳ thứ 4.

“Tính đến năm tuổi 44, ông đã chín lần đi thi, chín lần lều chõng. Một ý chí bền bỉ, không mai một cùng tuổi xuân, làm cho thần thánh cũng phải động tâm - “Miệt mài lều chõng dấn thân/ Lòng son sắt đến thánh thần động tâm!”, TS Nguyễn Văn Vọng thuộc dòng họ Nguyễn Xuân ở thôn Trung Hòa nhận định.

Thế nhưng với sự kiên trì, tháng 10/1637 ông tham gia kỳ Hội và đỗ đầu, sau đó thi vào Đình. Vua Lê Thần Tông trực tiếp ra đề và ông tiếp tục đứng đầu.

Ông được vinh danh là Hội nguyên, Đình nguyên, Trạng nguyên. Như vậy phát mất đến 37 năm và đến năm 50 tuổi ông mới có thể toại nguyện ước mơ đỗ Trạng nguyên.

Theo PGS Phạm Quốc Sử - Khoa Việt Nam học (Đại học Sư phạm Hà Nội), Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính là một hiện tượng độc đáo của lịch sử văn hóa Việt Nam. Ông đỗ tới Trạng Nguyên, học vị cao nhất của khoa cử phong kiến Việt Nam khi đã 50 tuổi. Điều này chứng tỏ ông càng già càng mẫn tiệp, trí tuệ vượt trội.