Lý do Ukraine chưa tổ chức bầu cử tổng thống dù ông Zelensky đã hết nhiệm kỳ từ lâu
Ông Zelensky đã hết nhiệm kỳ từ tháng 5/2024 nhưng Ukraine vẫn chưa thể tổ chức bầu cử tổng thống. Nguyên nhân của chuyện này là gì?
Năm 2019, ông Volodymyr Zelensky giành chiến thắng áp đảo trước đối thủ Petro Poroshenko, với hơn 73% phiếu bầu, trở thành tổng thống Ukraine trong nhiệm kỳ 5 năm. Vào tháng 5/2024, nhiệm kỳ này đã kết thúc nhưng cho đến nay Ukraine vẫn chưa tổ chức tổng tuyển cử để bầu lãnh đạo mới.
Điều này không chỉ khiến Nga hoài nghi mà còn làm dấy lên chỉ trích từ Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông chủ Nhà Trắng gần đây gọi ông Zelensky là "nhà độc tài không được bầu", cáo buộc nhà lãnh đạo Ukraine cố tình trì hoãn bầu cử và có tỷ lệ ủng hộ rất thấp. Trước đó, Nga cũng tuyên bố ông Zelensky không còn là tổng thống hợp pháp và nhấn mạnh Moscow cần xác định ai là đại diện của Kiev trong đàm phán hòa bình.
Theo Phó chủ tịch Ủy ban bầu cử Ukraine Serhiy Dubovyk, nhiều rào cản đang ngăn cản nước này tổ chức bầu cử. Hiện chỉ có 3/4 số điểm bỏ phiếu có thể hoạt động, kể cả những khu vực đang do Nga kiểm soát. Ngoài ra, Ukraine cần ít nhất 6 tháng chuẩn bị để bầu cử đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Chia sẻ với CNN, ông Dubovyk nói:"6 tháng là khung thời gian hợp lý, được tất cả nghị sĩ quốc hội đồng thuận". Quá trình có thể đẩy nhanh, nhưng sẽ đối mặt nguy cơ không đạt tiêu chuẩn.
Tình trạng thiết quân luật do chiến sự cũng là yếu tố cản trở. Luật pháp Ukraine cấm tổ chức bầu cử trong giai đoạn này, đồng nghĩa nước này chỉ có thể bầu tổng thống mới khi đạt được thỏa thuận ngừng bắn hoặc hòa bình với Nga. Ông Zelensky đã ban bố thiết quân luật từ khi xung đột nổ ra và gia hạn 14 lần, mỗi lần kéo dài 90 ngày. Lệnh hiện tại dự kiến hết hiệu lực vào ngày 14/5.
Hiến pháp Ukraine không quy định rõ về vị trí tổng thống trong thời gian thiết quân luật, chỉ khẳng định đương kim tổng thống tiếp tục nắm quyền cho đến khi có người kế nhiệm, nhằm tránh khoảng trống quyền lực. Nếu tổng thống bị buộc thôi chức, chủ tịch Hạ viện sẽ đảm nhiệm vai trò lãnh đạo lâm thời. Luật về Chế độ pháp lý trong tình trạng thiết quân luật, do ông Poroshenko ký năm 2015, cũng khẳng định quyền lực tổng thống không thể bị tước bỏ trong giai đoạn này.
Ngoài ra, giới chức Ukraine còn phải đối mặt với thách thức trong việc tổ chức bỏ phiếu cho khoảng 7 triệu người Ukraine đang sinh sống ở nước ngoài và binh sĩ ngoài tiền tuyến.
Cựu phó thủ tướng Ukraine Ivanna Klympush-Tsintsadze cảnh báo rằng việc tổ chức bầu cử lúc này sẽ đặt Kiev vào tình thế nguy hiểm, đặc biệt khi nước này đang tìm kiếm sự ủng hộ trong cuộc xung đột với Nga. Ukraine và đồng minh châu Âu cũng đang bị ông Trump gạt ra khỏi quá trình đàm phán hòa bình với Moscow.
Một nguy cơ khác là khả năng can thiệp từ bên ngoài vào bầu cử Ukraine. Bà Olha Aivazovska, thành viên mạng lưới dân sự Opora chuyên về cải cách bầu cử nhận định: "Chúng ta cần khôi phục quyền tự do đi lại, quyền tự do ngôn luận và đảm bảo một cuộc bầu cử thực sự cạnh tranh".
Nếu bầu cử được tổ chức, ông Zelensky có thể gặp thách thức lớn khi tái tranh cử, đặc biệt là trước tướng Valerii Zaluzhnyi – cựu tổng tư lệnh quân đội Ukraine, hiện là đại sứ tại Anh. Một đối thủ tiềm năng khác là trùm tình báo quân sự Kyrylo Budanov, người có mức tín nhiệm 62%.
Tác giả Ukraine Sergey Maidukov nhận định rằng việc tổ chức bầu cử vào lúc này có thể làm gia tăng chia rẽ chính trị. Ông viết trên Al Jazeera: "Một tổng thống lo ngại thất cử và các đối thủ chính trị khát khao quyền lực có thể đẩy xã hội vào tình trạng phân cực. Nếu quân đội hoặc cơ quan an ninh can thiệp, nguy cơ bất ổn sẽ càng lớn".
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại London, Anh, ngày 2/3. Ảnh: AP
Dường như để đáp trả chỉ trích từ ông Trump, quốc hội Ukraine cuối tháng 2 đã thông qua nghị quyết tái khẳng định tính hợp pháp của ông Zelensky và tuyên bố tổ chức bầu cử trong thời chiến là không khả thi. Kết quả thăm dò cũng cho thấy người dân Ukraine không bất mãn vì chưa được bầu cử, đa phần muốn cuộc bầu cử diễn ra khi thiết quân luật kết thúc.
"Tổ chức bầu cử vội vàng để phục vụ lợi ích chính trị của cường quốc bên ngoài có thể là công thức dẫn đến thảm họa. Ukraine chỉ nên tiến hành bầu cử khi đạt được lệnh ngừng bắn lâu dài, đảm bảo mọi công dân có thể bỏ phiếu mà không sợ xung đột", ông Maidukov nhấn mạnh.
Ngay cả khi đạt thỏa thuận ngừng bắn, giới chuyên gia cũng đồng thuận rằng bầu cử không nên diễn ra sớm hơn 6 tháng sau khi thiết quân luật kết thúc. "Tôi không nghĩ Ukraine sẽ dỡ thiết quân luật sớm, vì vẫn lo ngại thỏa thuận có thể sụp đổ bất cứ lúc nào", Orysia Lutsevych, phó giám đốc Chương trình Nga và Âu - Á tại viện chính sách Chatham House nhận định trên The Guardian.
