Nữ giáo sư đầu tiên đạt giải 'Nobel Toán học': Điểm chung thành tích đáng nể giống GS.Ngô Bảo Châu

Giải Fields là giải thưởng được sáng lập bởi nhà toán học Canada John Charles Fields (1863-1932) vào năm 1936 . Đây là giải thưởng được trao cho những người dưới 40 tuổi có thành tích xuất sắc qua các kỳ Đại hội Toán học Quốc tế (ICM) - tổ chức 4 năm một lần bởi IMU. Huy chương Fields sẽ được trao cho người xứng đáng cùng với tấm séc trị giá 15.000 đô la Canada (CAD). Vì trong hệ thống giải Nobel không có lĩnh vực Toán Học nên  Giải thưởng Fields được xem là “giải Nobel Toán học” của thế giới.

Vào năm 2010, giáo sư Ngô Bảo Châu được xướng lên là một trong bốn nhà toán học giành giải Fields, đây cũng là nhà toán học đầu tiên của Việt Nam giành được giải thưởng danh giá này. Ở thời điểm đó, Việt Nam vinh dự trở thành quốc gia châu Á thứ hai sau Nhật có nhà toán học đoạt giải Fields.

Điều đáng nói, trong gần 90 năm tồn tại,  Huy chương Fields chỉ mới trao cho 2 người phụ nữ là bà M. Mirzakhani, là mới đây nhất là nữ Giáo sư Ukraina Maryna Viazovska (được trao giải của năm 2022).

Theo đó nhà nữ toán học đầu tiên được trao giải là một công dân Iran - bà Maryam Mirzakhani (1977-2017). Nhà khoa học nữ này đã được trao huy chương Fields của năm 2014 đánh dấu cột mốc lần đầu tiên có một người phụ nữ nhận giải thưởng danh giá này.

Bà M. Mirzakhani sinh vào 12-5-1977 tại thủ đô Tehran, Iran. Bà đã liên tiếp giành được 2 Huy chương Vàng Olympic Toán Quốc tế vào năm 1994 và 1995. Thành tích này cũng tương đồng với GS.Ngô Bảo Châu khi ông cũng từng đạt 2 HCV Olympic Toán Quốc tế trong hai năm liên tiếp là 1988-1989.

Năm 2004, bà đạt học vị tiến sĩ tại ĐH Harvard và từng giảng dạy tại ĐH Standford, bang California (Mỹ). Trước khi nhận huy chương Fields,  M. Mirzakhani đã nhận nhiều giải thưởng toán học có tiếng khác như  Giải thưởng Blumenthal (năm 2009) vì sự tiến bộ nghiên cứu toán học; Giải thưởng Satter (năm 2013) của Hiệp hội Toán học Mỹ.

GS.TS. Mirzakhani được nhận giải thưởng Fields vì sự vì sự cống hiến nổi bật trong lĩnh vực hình học và hệ thống động lực học, trong đó nổi bật là những  kiến thức quý báu về tính đối xứng của các bề mặt cong như mặt cầu hay mặt hyperbol. Hội đồng toán học quốc tế (ICM) có thông cáo về khả năng của GS.TS. Mirzakhani khi bà  thông thạo toán học và văn hóa toán học trong phạm vi rộng và là sự hiện thân về sự kết hợp giữa khả năng kỹ thuật tối ưu, hoài bão, tầm nhìn sâu xa và sự hăng say tìm hiểu. 

Điều gây nuối tiếc là  bà Maryam Mirzakhani đã qua đời năm 40 tuổi. Sau thời gian chiến đấu với căn bệnh ung thư vú, bà đã qua đời vào năm 2017- chỉ sau 3 năm kể từ ngày bà nhận  Huy chương Fields.

Peter C. Sarnak, nhà toán học tại Đại học Princeton và Viện Nghiên cứu Cao cấp cho biết sự ra đi của bà là “một mất mát và cú sốc lớn đối với cộng đồng toán học trên toàn thế giới”.