Steve Jobs: "Hãy cứ khát khao, hãy cứ dại khờ"

Tôi rất hân hạnh được ở đây với các bạn hôm nay trong buổi lễ tốt nghiệp của một trong những trường đại học tốt nhất trên thế giới. Tôi chưa bao giờ tốt nghiệp đại học. Thành thực mà nói, đây là dịp gần nhất tôi được đến với một buổi lễ tốt nghiệp như thế này. Hôm nay, tôi muốn kể cho các bạn nghe ba câu chuyện từ cuộc đời tôi. Đúng thế. Không có gì to tát cả. Chỉ ba câu chuyện.

Câu chuyện thứ nhất là về kết nối những dấu chấm. (thành ngữ: connecting the dots – kết nối những dấu chấm ám chỉ sự xâu chuỗi những việc xảy ra trong quá khứ sẽ có một tác dụng nào đó ở tương lai, một “dots” có thể hiểu là một việc bạn làm).

Tôi bỏ học sau 6 tháng đầu tiên có mặt ở Đại học Reed, tuy nhiên, sau đó tôi vẫn lấn ná ở đây thêm 18 tháng nữa trước khi bỏ hẳn. Vậy tại sao tôi lại bỏ học?

Mọi thứ bắt đầu kể từ trước khi tôi sinh ra. Mẹ ruột tôi, khi ấy là một sinh viên trẻ và độc thân, đã quyết định gửi tôi làm con nuôi. Bà thực sự cảm thấy tôi cần được đi học Đại học và như thế mọi thứ đã được định hướng sẵn khi bà gửi tôi vào một gia đình với cha là luật sư và vợ ông ấy. Thế nhưng, mọi thứ đã thay đổi, khi tôi cất tiếng khóc chào đời, họ lại muốn một bé gái thay vì tôi. Bởi vậy, bố mẹ nuôi tôi sau này, lúc đó đang ở trong danh sách đợi, đã nhận được một cuộc gọi lúc nửa đêm: “Chúng tôi có một bé trai ngoài ý muốn, ngài có muốn nhận nuôi không?”. Họ trả lời: “Tất nhiên.”. Mẹ ruột tôi sau đó nhận ra mẹ tôi chưa bao giờ tốt nghiệp đại học còn cha thì thậm chí chưa tốt nghiệp cấp ba. Bà đã từ chối kí vào giấy tờ nhận nuôi. Vài tháng sau, cuối cùng, bà đã nhượng bộ sau khi bố mẹ nuôi tôi hứa sẽ tạo điều kiện để tôi được vào đại học.

17 năm sau, tôi vào Đại học thật. Nhưng tôi đã quá ngây thơ khi chọn một một trường đại học đắt đỏ ngang bằng với Stanford và tất cả các khoản tiền bố mẹ tôi dành dụm đều nướng vào tiền học phí. Sau 6 tháng, tôi chẳng thấy được giá trị của việc tôi đang ở đây. Tôi hoàn toàn không rõ mình sẽ muốn làm điều gì trong cuộc đời và Đại học sẽ giúp mình tìm ra điều đó ra sao. Trong khi tại đây tôi đã tiêu hết tiền bố mẹ dành dụm cả đời. Bởi thế, tôi bỏ học và tin rằng mọi thứ rồi cũng sẽ ổn. Lúc đầu, tôi có hơi sợ, thế nhưng, giờ nhìn lại, đó là một trong những quyết định sáng suốt nhất tôi từng có. Bỏ học đồng nghĩa với việc tôi không phải đến học các môn bắt buộc mà tôi đã phát ngán nữa, tôi bắt đầu lần mò thử các môn với tên gọi có vẻ thú vị.

Mọi thứ không lãng mạn như thế. Tôi không còn phòng ở kí túc. Tôi ngủ dưới sàn nhà, tôi đổi các chai cô ca rỗng giá 5 xu để mua thức ăn và tôi đi bộ 7 dặm mỗi tối Chủ nhật để được ăn một bữa ở đền Hare Krishna. Tôi cực thích chúng. Tất cả những gì tôi làm bằng cách theo đuổi sự tò mò và trực giác của bản thân về sau trở thành những điều vô giá. Để tôi lấy ví dụ cho bạn:

Đại học Reed lúc bấy giờ có lẽ là nơi có những khóa học thư pháp tốt nhất quốc gia. Khắp khuôn viên trường dán đầy các tờ poster được viết tay cực kì uyển chuyển. Bởi vì tôi bỏ học rồi nên tôi dành thời gian thử một lớp học thư pháp xem sao. Ở đây, tôi học về các loại chữ như serif và san serif, về bao nhiêu khoảng cách là cần thiết khi kết hợp các chữ với nhau, về cách làm các bảng chữ trở nên hoàn hảo. Đó là thứ gì đó đẹp đẽ, lịch sử, nhẹ nhàng theo một cách mà khoa học không bao giờ sở hữu, và tôi nhận thấy nó thật thú vị.

Thế nhưng, dường như chúng sẽ chẳng thể áp dụng một chút nào trong cuộc đời tôi mất. 10 năm sau, khi chúng tôi đang thiết kế chiếc máy tính Macintosh đầu tiên, mọi thứ đã quay trở lại với tôi. Và chúng tôi đã áp dụng chúng vào chiếc Mac. Đây là chiếc máy tính đầu tiên với sự có mặt của những chữ cái đẹp đẽ. Nếu tôi không vô tình học những lớp học đó, Mac sẽ không có nhiều kiểu chữ cùng khoảng cách hợp lí như bây giờ. Và bởi vì Windows đã sao chép điều này từ Mac, nếu không có chúng tôi, liệu rằng máy tính bây giờ có sở hữu những đặc tính này không. Nếu tôi không bỏ học, chọn lớp thư pháp thì máy tính sẽ không có những bảng chữ đẹp như thế. Tất nhiên, bạn không thể nhìn về tương lai để xâu chuỗi các sự việc nhưng 10 năm sau nhìn lại chẳng phải bạn sẽ thấy rất rõ sao.

Một lần nữa, bạn không thể nhìn về tương lai để xâu chuỗi các sự kiện, bạn chỉ có thể nhìn về quá khứ. Bởi vậy, bạn cần phải tin vào từng sự việc bạn đang trải nghiệm một cách nào đó sẽ liên kết với nhau trong tương lai của bạn. Bạn cần phải tin vào một điều gì đó – trực giác, định mệnh, cuộc đời, nghiệp cả, gì cũng được. Cách này chưa bao giờ làm tôi thất vọng và nó đã thay đổi cả cuộc đời tôi.

Câu chuyện thứ hai tôi mang đến là về tình yêu và sự mất mát.

Tôi đã rất may mắn – Tôi tìm ra được thứ mình muốn làm từ rất sớm. Woz và tôi đã thành lập Apple ở ga ra của bố mẹ khi chúng tôi 20 tuổi. Chúng tôi đã chăm chỉ, và sau 10 năm, Apple phát triển từ chỉ hai chúng tôi trong một chiếc ga ra thành một công ty trị giá 2 tỷ USD và 4000 nhân viên. Một năm trước đó, chúng tôi mới cho ra mắt một tuyệt phẩm – chiếc Macintosh – lúc này tôi mới chỉ bước sang tuổi 30. Và rồi, tôi bị sa thải. Tại sao bạn lại có thể bị tống ra khỏi một công ty mà chính bạn là người sáng lập? Đúng, khi Apple phát triển, chúng tôi đã thuê một người mà tôi nhận thấy có năng lực để cùng điều hành công ty, vài năm đầu tiên mọi thứ vẫn ổn. Thế nhưng tầm nhìn của chúng tôi bắt đầu lệch hướng và cuối cùng mọi thứ đổ vỡ. Khi đó, phần còn lại của Ban điều hành về phe anh ta. Bởi thế, vào năm 30 tuổi, tôi chính thức rời Apple. Tất cả những điều tôi dành cả cuộc đời để cống hiến bỗng chốc vụt tắt, thật tồi tệ.

Một vài tháng sau đó, tôi thực sự không biết mình nên làm gì. Tôi cảm thấy tôi đã làm cả một thế hệ doanh nhân thất vọng – tôi gạt bỏ cây gậy chỉ huy được trao cho tôi. Tôi đã gặp David Packard và Bob Noyce và cố gắng xin lỗi vì đã làm mọi thứ rối tung. Tôi là một kẻ thất bại thảm hại và thậm chí đôi lúc ý nghĩ rằng mình nên chạy trốn khỏi thung lũng lóe lên trong đầu tôi. Nhưng dần dà một thứ gì đó dần trở lại – tôi vẫn đam mê những thứ tôi làm. Sự vụ ở Apple thực sự không thay đổi điều đó. Tôi bị sa thải nhưng tình yêu và sự đam mê vẫn còn đó. Tôi quyết định bắt đầu lại từ đầu.

Lúc đó thì tôi chưa nhận ra nhưng thực sự thì bị đuổi khỏi Apple lại biến thành một trong những thứ tốt đẹp nhất diễn ra trong đời tôi. Gánh nặng thành công bỗng chốc được thay thế bằng tâm hồn thanh thản của một kẻ bắt đầu, không chắc chắn về mọi thứ. Sự kiện này cho phép tôi đặt chân vào quãng thời gian sáng tạo nhất trong cuộc đời.

Trong suốt khoảng thời gian 5 năm sau, tôi thành lập một công ty có tên NeXT, một cái khác nữa là Pixar và cũng vào thời điểm này tôi đã yêu một người phụ nữ tuyệt vời về sau chính là vợ tôi. Pixar tạo ra bộ phim hoạt họa sản xuất bằng máy tính đầu tiên, Câu chuyện đồ chơi, và hiện nay đang nắm giữ danh hiệu studio phim hoạt hình thành công nhất thế giới. Thế rồi một sự kiện đáng chú ý nữa lại xảy ra, Apple mua lại NeXT, tôi quay lại Apple. Công nghệ của NeXT chính là điểm cốt lõi trong thời kì phục hưng của Apple. Laurene và tôi cũng có một cuộc sống tuyệt vời bên nhau.

Tôi tin chắc rằng chẳng có điều gì tôi kể ở trên xảy ra nếu tôi không bị đuổi khỏi Apple. Đó là một viên thuốc đắng, nhưng người bệnh nhân cần nó để tồn tại. Đôi khi cuộc sống quăng cho bạn một viên gạch vào đầu. Đừng từ bỏ niềm tin. Tôi tin rằng thứ duy nhất khiến tôi bước đi đó là tôi yêu những gì tôi đang làm. Bạn cần tìm ra điều bạn đam mê. Áp dụng cho cả phương diện công việc hay tình cảm. Công việc sẽ chiếm một phần không nhỏ trong cuộc đời bạn và cách duy nhất để thỏa mãn đó là bạn phải làm những gì bạn tin là một điều tuyệt diệu. Và cách duy nhất để làm một điều tuyệt diệu đó là yêu những thứ bạn đang làm. Nếu bạn chưa tìm ra điều đó, hãy tiếp tục kiếm tìm. Đừng dừng lại. Bằng trái tim, bạn sẽ biết khi nào mình tìm ra nó. Và, giống như bất cứ một mối quan hệ nào khác, nó sẽ phát triển theo tháng năm. Hãy kiếm tìn cho đến khi bạn thấy nó. Đừng dừng lại.

Câu chuyện thứ ba là về cái chết.

Năm tôi 17 tuổi, tôi đọc một câu như thế này: “Nếu bạn sống mỗi ngày như thể đó là ngày cuối cùng của cuộc đời, một ngày nào đó, bạn sẽ đúng.” Tôi rất ấn tượng với câu nói đó, và kể từ khi ấy, lúc tôi vừa bước qua tuổi 33, tôi nhìn vào gương hàng sáng và hỏi bản thân: “Nếu hôm nay là ngày cuối của cuộc đời mày, mày có muốn làm những điều mày định làm hôm nay không?” Và khi câu trả lời tôi nhận là “Không” trong nhiều ngày liên tiếp, tôi biết mình cần thay đổi một điều gì đó.

Cứ tâm niệm rằng mình sẽ chết sớm thôi là một công cụ cực kì quan trọng giúp tôi có được những quyết định to lớn trong cuộc đời. Bởi hầu như mọi thứ - kì vọng, danh tiếng, nỗi sợ xấu hổ và thất bại – đều ra đi khi bạn đối diện với cái chết, lúc này, chỉ có những gì thực sự quan trọng còn ở lại bên bạn. Nhớ rằng bạn sẽ chết còn là cách tốt nhất để gạt bỏ ý nghĩ bản thân đang có một điều gì đó để mất. Bạn đã quá trần trụi rồi. Còn lý do gì để ngăn cản bạn theo bước trái tim?

Một năm trước tôi chẩn đoán bị ung thư. Tôi tiến hành chụp chiếu lúc 7 rưỡi sáng, và kết quả cho thấy đang có một khối u trong tụy tạng của tôi. Tôi thậm chí còn không rõ tụy tạng là gì. Bác sĩ nói rằng bệnh này là loại gần như không chữa được và tôi chỉ còn sống được nhiều nhất 3 đến 6 tháng nữa thôi. Bác sĩ nói tôi nên về nhà và lo liệu mọi thứ, điều này trong ngôn ngữ của bác sĩ có nghĩa là tôi sắp chết đấy. Điều này có nghĩa là hãy về nhà và nói lũ trẻ những điều bạn dự định nói với chúng trong 10 năm tới trong thời gian vài tháng. Nó có nghĩa là bạn sẽ lo liệu mọi thứ để gia đình dễ dàng hơn. Có nghĩa là đã đến lúc nói lời tiễn biệt.

Buổi chẩn đoán đó cứ luẩn quẩn trong đầu tôi mãi. Chiều muộn hôm ấy, tôi làm sinh thiết. Họ thọc một cái ống vào cổ họng tôi, xuống bụng tôi. Họ đâm một chiếc kim vào tụy tạng để lấy một vài tế bào từ khối u. Tôi hôn mê, thế nhưng, vợ tôi ở đó đã kể lại khi thấy các tế bào dưới kính hiển vi, các bác sĩ gần như bật khóc bởi những tế bào này là một dạng rất hiếm, chúng khác hoàn toàn với những tế bào có thể chữa trị bằng phẫu thuật. Tôi đã phẫu thuật và giờ thì ổn rồi.

Đó là lần gần nhất tôi chạm mặt cái chết, và tôi hy vọng đó sẽ lần gần nhất trong vài thập niên sắp tới. Trải nghiệm qua nó, tôi có thể nói với bạn điều này một cách chắc chắn về cái chết, vượt ra khỏi khái niệm cái chết là một điều gì đó hữu ích:

Chẳng ai muốn chết. Kể cả những ai muốn đến thiên đường cũng chẳng muốn đến đây bằng cách phải chết. Cái chết là điểm đến chung nhất của bất cứ ai. Không ai trốn thoát được nó. Nó là như thế, Cái chết là phát minh tuyệt vời nhất của Sự sống. Cái chết là tác nhân thay đổi của cuộc đời. Nó loại bỏ những gì cũ kĩ để mở đường cho những thứ mới mẻ. Ngay bây giờ, những thứ mới mẻ chính là bạn nhưng một ngày nào đó cũng không còn xa nữa bạn sẽ trở nên cũ kĩ và già yếu và bạn sẽ phải ra đi. Tôi xin lỗi khi phải nói những điều khá bi đát như thế, nhưng đó là sự thật.

Thời gian có hạn, đừng phí hoài thời gian sống cuộc đời của một người khác. Đừng vướng vào cái bẫy của sự giáo điều – đừng sống như kết quả của suy nghĩ đến từ người khác. Đừng để tiếng nói người khác lấn át tiếng nói bản thân. Và hơn hết, hãy trang bị cho mình lòng dũng cảm để theo đuổi trái tim và trực giác. Chúng biết rõ bạn muốn làm gì. Mọi thứ khác chỉ là thứ yếu.

Khi tôi còn trẻ, có một ấn phẩm khá tuyệt tên là “The whole world catalog” – cuốn sách được xem như kinh thánh của thế hệ chúng tôi. Cuốn sách được viết bởi Stewart Brand, sống không xa đây lắm ở Menlo Park và ông đã mang nó đến với một giọng điệu đầy chất thơ. Đó là thời điểm cuối những năm của thập niên 60, trước khi các thiết bị in ấn xuất hiện, bởi thế nó được xuất bản nhờ máy đánh chữ, kéo và máy ảnh palaroid. Bộ sách này được coi như “Google” in trên giấy – 35 năm trước khi Google xuất hiện: một cuốn sách lý tưởng, tràn ngập những công cụ tuyệt vời và những ý tưởng hay ho.

Steward cùng cộng sự đã xuất bản rất nhiều tờ “The whole world catalog” và rồi cuối cùng họ cũng đi đến số cuối. Đó là những năm giữa thập niên 70, lúc tôi bằng tuổi các bạn. Trên bìa sau của số cuối cùng là hình ảnh một con đường đồng quê trong buổi sớm. Dưới đó là dòng chữ: “Hãy cứ khát khao. Hãy cứ dại khờ.” Đó là lời chia tay của họ. Khát khao. Dại khờ. Tôi đã luôn chúc mình có được hai yếu tố đó. Và giờ đây, trước ngưỡng cửa cuộc đời, tôi cũng chúc bạn điều đó.

Hãy cứ khát khao. Hãy cứ dại khờ.

Mời bạn xem thêm: Steve Jobs - những câu chuyện chưa bao giờ kể