Dòng họ duy nhất ở Việt Nam nhận kỷ lục Guinness nhờ thành tích khoa bảng vô tiền khoáng hậu

Khác với ngày nay, thời xưa thi cử là chuyện vô cùng hệ trọng, khốc liệt. Giữa trường thi, hàng nghìn sĩ tử cạnh tranh ngầm theo dạng “không khoan nhượng”. Để được vinh danh lên bảng vàng dĩ nhiên không hề đơn giản, bởi giữa hàng nghìn người chỉ có hơn chục người được chọn đỗ đại khoa (tiến sĩ trở lên).

Việt Nam có rất nhiều gia đình, dòng họ có truyền thống hiếu học lâu đời. Nhưng việc có đến 5 đời liên tiếp đỗ tiến sĩ thì chỉ có dòng họ này làm được. Cuốn “Những người thầy trong lịch sử Việt Nam” có liệt kê 2898 người đỗ đại khoa từ 1075 – 1919. Đáng nói, trong đó có đến 5 người là của dòng họ Ngô tại vùng Lý Trai, tỉnh Nghệ An.

 

Gia phả của dòng họ Ngô Trí tại Diễn Châu, Nghệ An có ghi chép lại rằng, cụ Ngô Công Định, quê Bắc Ninh nhưng vào Nghệ An lập nghiệp từ cuối thế kỷ XV. Dòng thứ họ Ngô, được gọi là họ Ngô Lý Trai cũng được lập ra từ đây.

Đến đời thứ 5 tính từ cụ thủy tổ, dòng họ này bắt đầu ghi tên vào bảng vàng thi cử và liên tiếp giành thành tích cao. Người đỗ khai khoa cho dòng họ Ngô Lý Trai là cụ Ngô Trí Tri và con trai cụ Ngô Trí Hòa. Năm Nhâm Thìn (1592), đời vua Lê Thế Tông, 2 cha con cụ cùng đi thi và cùng đỗ đại khoa. Cụ Ngô Trí Tri (53 tuổi) đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân; Ngô Trí Hòa (28 tuổi) đỗ Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân (Hoàng giáp).

 

Tại Văn bia số 21 ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hà Nội cũng đã ghi lại chuyện này, xác nhân đây là lần đầu tiên trong lịch sử khoa cử Việt Nam có 2 cha con cùng đỗ tiến sĩ trong một mùa thi. Đây được xem như hiện tượng lạ, cho thấy triều đại thịnh trị, thanh bình.

Cũng kể từ đời cha con cụ Ngô Trí Tri, về sau họ Ngô Lý Trai liên tiếp có người đỗ đạt, làm quan lớn trong triều đình. Cụ Ngô Trí Tri sau khi đỗ đạt làm đến chức Giám sát ngự sử đạo Quảng Nam, rồi Tả thị lang bộ Lễ. Sau này nghỉ hưu, cụ về quê nhà dạy học cho con cháu. Con trai cụ là Ngô Trí Hòa thì làm đến chức Hiến sát sứ Sơn Tây. Ông được phong Thiếu bảo, Hiệp Mưu tá lý dục vân tán trị công thân nhờ chiến công dẹp loạn ở Sơn Tây năm 1623. Ngô Trí Hòa được xếp vào những công thần trung hưng của triều Lê, chức vụ cao nhất từng giữ là Thượng thư bộ Hộ kiêm Tế tửu Quốc Tử Giám.

 

Con trai Ngô Trí Hòa là Ngô Sĩ Vinh sau này đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ ở khoa thi năm Bính Tuất, niên hiệu Phúc Thái (1646) đời vua Lê Chân Tông. Ông giữ chức Quang Lộc Tự Khanh và được truy tặng chức Tằng Tả thị lang, tước hầu khi qua đời.

Đến đời tiếp theo, cháu nhánh trên của cụ Ngô Sĩ Vinh là Ngô Công Trạc đỗ Tam giáp đồng tiến sĩ năm 1694 đời vua Lê Hy tông và Ngô Hưng Giáo đỗ tiến sĩ năm 1710.

 

Như vậy, 5 đời liên tiếp họ Ngô Lý Trai có người đỗ đại khoa. Trong sách Lịch triều hiến chương loại chí có viết về cụ Ngô Trí Hòa và dòng họ Ngô Lý Trai như sau: “Ông học vấn hơn người, chính thuật có thừa, trải khắp trong ngoài đối xử chỗ nào cũng vừa; công lao tiếng tăm rõ rệt. Lại là bậc danh thần của ba triều, cha con đồng khoa, phúc nhà lâu dài, càng là việc xưa nay ít thấy”.