'Vũ khí bí mật' giúp Trung Quốc chống lại cuộc chiến thương mại của ông Trump, Mỹ hụt hơi trong cuộc đua
Đây được xem là 1 trong những quân bài ‘sát thủ’ của ông Tập Cận Bình để chống lại cuộc chiến thương mại của ông Trump.
Chưa đầy một năm sau cuộc chiến thương mại đầu tiên của Tổng thống Donald Trump với Trung Quốc, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã có chuyến thăm cấp cao đến một nhà máy khiêm tốn ở Cám Châu, một thành phố công nghiệp nằm giữa những ngọn đồi nhấp nhô ở phía đông nam đất nước.
Khi tham quan phòng triển lãm vào năm 2019, ông Tập Cận Bình đã kiểm tra từng hàng khối kim loại màu xám không có gì nổi bật và tuyên bố với đoàn tùy tùng gồm các quan chức Đảng Cộng sản: “Đất hiếm là nguồn tài nguyên chiến lược quan trọng”.
Lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đến thăm Công ty Đất hiếm JL MAG tại thành phố Cám Châu, tỉnh Giang Tây, vào ngày 20 tháng 5 năm 2019. Xie Huanchi/Tân Hoa Xã/Getty Images
Gần sáu năm sau, sự thống trị của Trung Quốc đối với chuỗi cung ứng đất hiếm đã nổi lên như một trong những công cụ mạnh mẽ nhất của họ trong cuộc chiến thương mại mới với tổng thống Hoa Kỳ. Các khoáng chất - được sử dụng để cung cấp năng lượng cho mọi thứ từ iPhone đến xe điện - là những thành phần quan trọng cho các loại công nghệ tiên tiến sẽ định hình tương lai.
Và không giống như thuế quan, đây là mặt trận mà ông Trump không có nhiều cơ hội để trả đũa.
Đất hiếm là một nhóm gồm 17 nguyên tố có nhiều hơn vàng và có thể được tìm thấy ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Hoa Kỳ. Nhưng việc khai thác và chế biến chúng rất khó khăn, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường.
Trong nhiều thập kỷ, Hoa Kỳ và các quốc gia khác đã phụ thuộc vào nguồn cung cấp kim loại chế biến này của Bắc Kinh. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, Trung Quốc chiếm 61% sản lượng đất hiếm khai thác toàn cầu, nhưng quyền kiểm soát giai đoạn chế biến của nước này chiếm 92% sản lượng toàn cầu.
Vào ngày 4 tháng 4, sau nhiều năm cảnh báo ngầm, chính phủ Trung Quốc đã áp đặt lệnh hạn chế xuất khẩu đối với bảy loại khoáng sản đất hiếm, như một phần trong hành động trả đũa đối với mức thuế "có đi có lại" ban đầu là 34% của ông Trump đối với hàng hóa Trung Quốc. Các quy tắc mới yêu cầu tất cả các công ty phải xin phép chính phủ để xuất khẩu bảy loại khoáng sản này cũng như các sản phẩm liên quan, chẳng hạn như nam châm.
Nam châm làm từ đất hiếm cho phép tạo ra các động cơ và máy phát điện nhỏ hơn, hiệu quả hơn được sử dụng trong điện thoại thông minh, động cơ ô tô và máy bay phản lực, và máy MRI. Chúng cũng là thành phần thiết yếu trong một loạt vũ khí đắt tiền, từ máy bay chiến đấu tàng hình F-35 đến tàu ngầm tấn công chạy bằng năng lượng hạt nhân.
Justin Wolfers, giáo sư kinh tế và chính sách công tại Đại học Michigan, cho biết: "Trung Quốc đang chứng tỏ rằng họ có thể phát huy sức mạnh kinh tế đáng kinh ngạc bằng cách hành động chiến lược… và quyết liệt, thực sự đánh vào đúng chỗ yếu của ngành công nghiệp Mỹ".
Vào thứ Ba, ông Trump đã ra lệnh điều tra về khả năng áp thuế đối với các loại khoáng sản quan trọng, một loại tài nguyên rộng hơn bao gồm các nguyên tố đất hiếm, để đánh giá tác động của những mặt hàng nhập khẩu này đối với an ninh và khả năng phục hồi của Hoa Kỳ.
“Sự phụ thuộc của Hoa Kỳ vào hàng nhập khẩu và tính dễ bị tổn thương của chuỗi cung ứng của chúng tôi làm tăng nguy cơ đối với an ninh quốc gia, khả năng sẵn sàng phòng thủ, sự ổn định giá cả, cũng như sự thịnh vượng và khả năng phục hồi kinh tế”, ông Trump cho biết trong một sắc lệnh hành pháp .
Một tàu chở hàng đang dỡ hàng nhập khẩu tại Thanh Đảo, Trung Quốc, vào ngày 6 tháng 3 năm 2025. Costfoto/NurPhoto/Hình ảnh Getty
Kể từ chính quyền Trump đầu tiên, Hoa Kỳ đã cố gắng bắt kịp và xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm trong nước của riêng mình. Ba công ty trong ngành công nghiệp đất hiếm của Hoa Kỳ nói với CNN rằng họ đang trong quá trình mở rộng năng lực sản xuất và tìm nguồn cung ứng vật liệu từ các đồng minh và đối tác của Hoa Kỳ. Nhưng những nỗ lực đó sẽ mất nhiều năm mới đáp ứng được nhu cầu khổng lồ từ các ngành công nghiệp quan trọng của Hoa Kỳ.
Theo truyền thông nhà nước, Trung Quốc đã bắt đầu khai thác đất hiếm từ rất sớm, bắt đầu từ những năm 1950, nhưng ngành công nghiệp này chỉ thực sự phát triển vào cuối những năm 1970. Theo báo cáo năm nay của Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ , từ năm 2020 đến năm 2023, Hoa Kỳ phụ thuộc vào Trung Quốc để nhập khẩu 70% hợp chất đất hiếm và kim loại.
Thách thức và cơ hội cho Hoa Kỳ
Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhất không phải là lần đầu tiên Bắc Kinh tận dụng sự thống trị của mình trong ngành. Năm 2010, Trung Quốc đã dừng các chuyến hàng đất hiếm đến Nhật Bản trong gần hai tháng vì tranh chấp lãnh thổ. Vào cuối năm 2023, Bắc Kinh đã áp đặt lệnh cấm đối với các công nghệ khai thác và tách đất hiếm.
Bắc Kinh cũng đã hạn chế xuất khẩu các khoáng sản quan trọng khác có vai trò thiết yếu đối với nền kinh tế và chuỗi cung ứng toàn cầu.
Các chuyên gia và người trong ngành cho biết các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc đã khiến phần còn lại của thế giới có rất ít lựa chọn thay thế. Nhưng Hoa Kỳ đang nỗ lực để lấp đầy khoảng trống này.
Từ năm 2020, Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã trao hơn 439 triệu đô la để thiết lập chuỗi cung ứng nguyên tố đất hiếm trong nước. Và đặt mục tiêu phát triển chuỗi cung ứng từ mỏ đến nam châm bền vững có khả năng hỗ trợ tất cả các yêu cầu quốc phòng của Hoa Kỳ vào năm 2027.
Máy móc hoạt động tại mỏ khai thác đất hiếm ở Mountain Pass, California, Mỹ hồi tháng 1/2020. Ảnh: Reuters
Một số công ty Mỹ coi biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc là cơ hội để đẩy nhanh sản xuất trong nước và thúc đẩy chuỗi cung ứng mạnh mẽ hơn bên ngoài Trung Quốc.
Nicholas Myers, Tổng giám đốc điều hành của Phoenix Tailings, một công ty khởi nghiệp chế biến đất hiếm có trụ sở tại Massachusetts, cho biết công ty của ông đã phát triển công nghệ tinh chế khoáng chất đất hiếm "không lãng phí, không phát thải" thành kim loại và hợp kim kim loại, lấy nguồn vật liệu từ quặng trong nước cũng như từ Canada và Úc. Công ty của ông hiện sản xuất 40 tấn kim loại và hợp kim đất hiếm mỗi năm và đặt mục tiêu mở rộng sản lượng lên 400 tấn với cơ sở mới ở New Hampshire. “Tất cả đều là chế biến trong nước. Chúng tôi không phụ thuộc vào bất cứ thứ gì từ Trung Quốc”, ông nói.
“Hoa Kỳ hoàn toàn có khả năng sản xuất kim loại đất hiếm vào đúng thời điểm mà chúng ta thực sự cần. Chúng ta chỉ cần đảm bảo rằng tất cả khách hàng, tất cả các nhà hoạch định chính sách đều tập trung vào việc hỗ trợ ngành công nghiệp này thực sự mở rộng quy mô”, Myers nói thêm.
Các doanh nghiệp Mỹ cũng đang thâm nhập vào một số bộ phận của chuỗi cung ứng.
USA Rare Earth đang xây dựng một nhà máy nam châm ở Texas, với mục tiêu sản xuất 5.000 tấn nam châm đất hiếm mỗi năm; công ty này cũng sở hữu một mỏ giàu đất hiếm nặng ở Tây Texas, bao gồm tất cả các khoáng sản có trong danh sách kiểm soát xuất khẩu mới nhất của Trung Quốc, theo lời CEO Ballard. (Mỏ này cũng giàu gali, một vật liệu quan trọng bị Trung Quốc cấm xuất khẩu sang Hoa Kỳ vào tháng 12.)
Nhưng Ballard cho biết công ty vẫn đang nghiên cứu công nghệ xử lý để chiết xuất khoáng chất từ đá. “Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để chúng ta thực hiện điều này nhanh hơn? Làm thế nào để chúng ta mở khóa những tài sản mà chúng ta có ở Hoa Kỳ, mặc dù chúng rất ít? Chúng ta cần mở khóa những gì chúng ta có và xây dựng nhanh nhất có thể”, ông nói.
Sau nhiều năm đàm phán, các công ty Mỹ cuối cùng có thể có được động lực cần thiết để thực hiện công việc khó khăn là tái lập ngành công nghiệp khai thác và chế biến nguyên liệu thô, vốn đóng vai trò then chốt để giành chiến thắng trong cuộc đua công nghệ với Trung Quốc.
