Vị nữ tướng ‘1 tay nhổ núi Nga Mi, 1 tay nhổ núi Thái Sơn’, đánh quân giặc chết xác lấp sông Trường Giang
Sinh ra là phận nữ nhi nhưng vị nữ tướng này lại có tài dụng binh như thần, trí dũng song toàn, đánh cho quân giặc tan tác, oán khí bốc lên ngút trời gây kinh hoàng cho nhà Hán lúc bấy giờ.
Trong cuốn ngọc phả “Trưng nữ vương triều công thần nhất vi âm phù, nhất vi đại vương Ngọc phả cổ lục” vẫn còn ghi chép về thân thế và chiến công của vị nữ tướng đã khiến quân Hán kinh hồn bạt vía. Đó chính là nữ tướng Phật Nguyệt.
Trong cuốn ngọc phả có ghi chép, Đinh Phật Nguyệt là con gái của vợ chồng ông Đinh Bôn và bà Phí Vang hành nghề bốc thuốc gia truyền ở làng Vũ Ẻn, Thanh Ba, Phú Thọ. Tiếng tăm của ông bà vang khắp các vùng.
Phật Nguyệt được cha mẹ dạy dỗ cẩn thận từ nhỏ. Bà thông minh, giỏi giang, có tinh thần yêu nước và ý chí quật cường. Bà cũng rất giỏi võ nghệ và có tài chỉ huy quân đội. Bà cùng các trai tráng mộ quân ở các vùng lân cận, thành lập đội thủy quân và từng đánh thắng quân Hán nhiều trận lớn.
Năm 39 sau Công nguyên, Hai Bà Trưng khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của nhà Hán, bà hiệu triệu thủ lĩnh các cuộc khởi nghĩa và Phật Nguyệt đã tham gia khởi nghĩa. Bà đã nhanh chóng trở thành một trong những nữ tướng tài năng của Hai Bà Trưng.
Trong trận chiến đánh đuổi quân Hán ở hồ Động Đình, Phật Nguyệt chỉ huy đội thủy quân của Hai Bà Trưng đánh bại quân Hán do Thái tú Tô Định chỉ huy. Trận chiến này đã khiến quân Hán khiếp sợ và buộc phải rút lui khỏi nước Nam. Sau đó, Phật Nguyệt được phong làm trấn thủ vùng Động Đình, ngăn không cho quân Hán xâm phạm nơi biên giới phía Bắc.
Năm 42 SCN, vua Hán cho viên tướng kinh nghiệm và tài giỏi bậc nhất của mình là Phục Ba tướng quân Mã Viện tiến đánh Lĩnh Nam. Mã Viện đưa quân tinh nhuệ cùng phó tướng Lưu Long tiến đánh Lĩnh Nam. Tuy nhiên lại đụng phải nữ tướng Phật Nguyệt, quân Hán bị đánh cho tơi tả. Trong 1 ghi chép tại thư viện bảo tồn di tích cổ ở tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc từng nói về trận đánh ở Động Đình Hồ như sau: “Quang Vũ nhà Hán sai Phục ba tướng quân Tân tức hầu Mã Viện. Long nhượng tướng quân Thận hầu Lưu Long đem quân dẹp giặc. Vua Bà sai nữ tướng Phật Nguyệt tổng trấn hồ Ðộng Đình. Mã Viện, Lưu Long bị bại. Vua Quang Vũ truyền Nhị thập bát tú nghênh chiến, cũng bị bại. Nữ vương Phật Nguyệt phép tắc vô cùng, một tay nhổ núi Nga Mi, một tay nhổ núi Thái Sơn, đánh quân Hán chết, xác lấp sông Trường Giang, hồ Ðộng Đình, oán khí bốc lên tới trời”.
Năm 43 SCN, sau thất bại ở Động Đình, quân Hán quyết định quay trở lại nước Nam đánh chiếm. Phó tướng Lưu Long huy động thêm quân đánh úp vào doanh trại của Phật Nguyệt. Tuy nhiên, do lực lượng quá chênh lệch, nữ tướng Phật Nguyệt đã phải rút lui ra bờ sông Thao. Tuy nhiên, khi bà quay lại nhìn đằng sau thì không còn hấy bóng dáng quân sĩ nào theo mình cả, tất cả đều đã nằm lại, trong khi quân Hán đã bắt đầu áp tới. Để giữ tròn khí tiết, nữ tướng liền gieo mình xuống dòng sông Thao nơi quê nhà.
Sau khi nữ tướng Phật Nguyệt mất, nhiều làng ven sông Thao lập đền thờ để tưởng nhớ.
