Bashar al-Assad, Tổng thống Syria vừa bị lật đổ: Từ bác sĩ nhãn khoa được kỳ vọng tới 'cái gai' trong mắt phương Tây
Nhà lãnh đạo cứng rắn của Syria , ông Bashar al-Assad, là thế hệ thứ hai của một triều đại gia đình nắm quyền trong hơn năm thập kỷ và sự biến mất của ông trong cuộc tấn công chớp nhoáng của quân nổi dậy báo hiệu sự sắp xếp lại quyền lực đáng kinh ngạc ở một quốc gia có vị trí chiến lược quan trọng ở Trung Đông.
Chính quyền của Assad nổi tiếng với chế độ cai trị nghiêm khắc ở Syria. Cuộc cách mạng Syria nổ ra sau khi chế độ Assad từ chối khuất phục trước các cuộc biểu tình trong làn sóng Mùa xuân Ả Rập, thay vào đó lại tiến hành các biện pháp cứng rắn với hàng nghìn người chỉ trong vài tháng đầu tiên.
Kể từ đó, lực lượng của Assad đã bị các nước phương Tây cáo buộc vi phạm nhân quyền nghiêm trọng và tấn công tàn bạo vào dân thường trong suốt cuộc nội chiến kéo dài 13 năm, bao gồm cả việc sử dụng vũ khí hóa học chống lại chính người dân của họ. Hoa Kỳ, Jordan, Thổ Nhĩ Kỳ và Liên minh châu Âu khi cuộc chiến bắt đầu đều kêu gọi ông Assad từ chức. Tuy nhiên ông Assad vẫn giữ được quyền lực cho đến tận bây giờ nhờ sự hậu thuẫn của các đồng minh hùng mạnh là Nga và Iran, cùng một chiến dịch dữ dội chống lại phe đối lập.
Một chiến binh phe đối lập giẫm lên bức chân dung bị xé nát của Tổng thống Syria Bashar al-Assad ở Hama, một ngày sau khi quân nổi dậy chiếm được thành phố vào ngày 6 tháng 12 năm 2024. Mohammed al-Rifai/AFP/Hình ảnh Getty
Bằng chứng cho sự mâu thuẫn gay gắt giữa chế độ của ông Assad và các phe đối lập là cảnh ăn mừng hân hoan khi lực lượng nổi dậy giành quyền kiểm soát các thành phố Syria. Tại Homs, các video được CNN định vị địa lý cho thấy nhiều người ủng hộ phe đối lập xé nát các tấm áp phích của Assad và cha ông trong những cảnh tượng gợi lại hình ảnh tượng trưng từ năm 2011.
Hành trình ông Assad lên nắm quyền
Ông Assad lên nắm quyền trong một cuộc bầu cử không có đối thủ vào năm 2000 sau cái chết của cha ông là Hafez al-Assad, người đã vươn lên từ cảnh nghèo đói để lãnh đạo Đảng Baath và nắm quyền vào năm 1970, trở thành tổng thống của đất nước vào năm 1971. Ông Assad trẻ tuổi lớn lên dưới cái bóng của cha mình.
Là người con trai thứ hai trong gia đình, ông không sẵn sàng kế thừa sự nghiệp của cha mình, ông Assad đã theo học ngành nhãn khoa ở London với mong muốn trở thành bác sĩ cho đến khi anh trai Bassel, người được đào tạo để kế nhiệm ông Hafez, qua đời trong một vụ tai nạn xe hơi năm 1994. Sau đó, ông Bashar al-Assad trở thành tâm điểm chú ý của quốc gia và sự kiện này cũng thay đổi hoàn toàn định mệnh của ông. Sau đó, ông theo học ngành khoa học quân sự và sau này trở thành đại tá trong quân đội Syria.
Sau cái chết của cha ông vào tháng 6 năm 2000, chỉ mất vài giờ để quốc hội Syria thay đổi hiến pháp nhằm hạ độ tuổi đủ điều kiện ứng cử tổng thống từ 40 xuống độ tuổi của ông Assad lúc đó là 34, một động thái cho phép ông kế nhiệm cha mình sau cuộc bầu cử không có phe đối lập vào tháng sau.
Tổng thống Syria Bashar al-Assad phát biểu tại Damascus năm 2019. SANA/AP
Nhiều nhà quan sát ở châu Âu và Hoa Kỳ có vẻ phấn khởi trước vị tổng thống mới, người tự giới thiệu mình là một nhà lãnh đạo trẻ trung, tươi mới, người có thể mở ra một chế độ tiến bộ và ôn hòa hơn. Vợ của ông Assad, bà Asma al-Assad, người mà ông kết hôn năm 2000, một cựu nhân viên ngân hàng đầu tư gốc Syria lớn lên ở London, đã giúp củng cố quan điểm đó.
Nhưng hy vọng của phương Tây về một Syria ôn hòa hơn đã tan thành mây khói khi nhà lãnh đạo mới nhanh chóng duy trì mối quan hệ truyền thống của đất nước mình với các nhóm chiến binh, như Hamas và Hezbollah.
Vào tháng 5 năm 2011, Tổng thống Hoa Kỳ khi đó là Barack Obama đã nói rằng chế độ của ông Assad đã “chọn con đường giết người và bắt giữ hàng loạt công dân” và kêu gọi ông lãnh đạo một cuộc chuyển giao dân chủ “hoặc tránh đường”.
Ông Assad đã được bầu lại với số phiếu áp đảo sau mỗi bảy năm, gần đây nhất là vào năm 2021 trong cuộc bầu cử mà Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Đức và Ý coi là "cuộc bầu cử gian lận".
13 năm nội chiến và bị lật đổ
Năm 2011, thế giới chứng kiến làn sóng Mùa xuân Ả Rập lan rộng, với hàng loạt cuộc biểu tình bùng nổ tại Tunisia và Ai Cập, dẫn đến sự sụp đổ của các nhà lãnh đạo tại hai quốc gia này. Trước bối cảnh đó, ông Bashar al-Assad tự tin bác bỏ khả năng những sự kiện tương tự xảy ra tại Syria, nhấn mạnh rằng chính quyền của ông có sự hòa hợp với người dân và được sự ủng hộ rộng rãi trong nước.
Bashar al-Assad, ở giữa, được nhìn thấy trong phiên họp bế mạc của đại hội đảng Baath cầm quyền tại Damascus, Syria, vào ngày 20 tháng 6 năm 2000. SANA/AP/Tập tin
Khi nhà lãnh đạo Ai Cập Hosni Mubarak bị lật đổ, ông Bashar al-Assad thậm chí được cho là đã gửi email chế giễu quyết định không từ chức của ông Mubarak. Tuy nhiên, không lâu sau đó, làn sóng Mùa xuân Ả Rập cũng lan đến Syria, kích động các cuộc biểu tình lớn trong nước.
Trước tình hình này, ông Assad không thừa nhận rằng mình đang đối mặt với sự phản kháng từ người dân. Thay vào đó, ông tuyên bố rằng chính quyền của ông đang xử lý "những kẻ khủng bố được nước ngoài hậu thuẫn", cáo buộc họ âm mưu gây bất ổn cho nhà nước Syria.
Khủng hoảng bùng nổ ở Syria khi nhiều người biểu tình ở thành phố Daraa ở phía Nam bị lực lượng chính phủ bắn.
Vào năm 2013, các thanh tra vũ khí của Liên Hợp Quốc đã tung ra bằng chứng "áp đảo và không thể chối cãi" về việc sử dụng khí hóa học ở Syria. Sau đó, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Ban Ki-moon gọi vụ khủng hoảng ngày 21 tháng 8 được mô tả trong báo cáo, diễn ra ở vùng ngoại ô Damascus, là "vụ sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt tồi tệ nhất trong thế kỷ 21".
Hoa Kỳ cho biết cuộc khủng hoảng bùng nổ đã giết chết hơn 1.400 người, bao gồm hàng trăm thường dân. Các quan chức Syria đã nhiều lần phủ nhận cáo buộc về tội ác này.
Cuộc khủng hoảng này đã thúc đẩy các cường quốc thế giới hành động để phá hủy kho vũ khí hóa học của chế độ này và thúc đẩy Hoa Kỳ tăng cường hỗ trợ cho lực lượng đối lập Syria vào năm 2013, sau khi Washington cho rằng đây là hành động vượt qua "lằn ranh đỏ".
Cuộc xung đột hiện là minh chứng cho sự cứng rắn của chính quyền Assad, khiến hàng trăm nghìn người thiệt mạng và hơn 7 triệu người phải di dời trong nước và hơn 6 triệu người tị nạn quốc tế, theo số liệu của Liên Hợp Quốc đầu năm nay.
