Vị vua ban hành bộ luật hình sự đầu tiên ở Việt Nam, được nhà sử học Ngô Sĩ Liên đánh giá ra sao?

Vua Lý Thái Tông (1000 - 1054) là vị vua thứ hai của triều đại nhà Lý. Ông được đánh giá là vị vua giỏi và có tài trị quốc. Trong thời gian cầm quyền, nhìn thấy việc kiện tụng trong nước phiền nhiễu, quan lại câu nệ luật văn, khiến nhiều người bị xử oan, ông quyết định ban hành bộ luật Hình thư để dân chúng yên ổn làm ăn, sinh sống. Đây cũng chính là bộ luật đầu tiên ở Việt Nam.

Bộ luật quy định về quản lý đất đai, mua bán tài sản, tổ chức quân đội,… và các biện pháp trừng trị đối với hành vi có tính chất đặc biệt nguy hiểm cho xã hội, tương ứng với luật hình sự ngày nay.

Bên cạnh việc ban hành bộ luật Hình thư, vua Lý Thái Tông cũng nêu các quy định về biện pháp chuộc tội, giảm nhẹ án. Tuy nhiên, những kẻ mắc tội giết người, phản quốc, dâm ô,… (hay còn gọi là tội thập ác) có thể sẽ bị tử hình và không được xem xét ân xá.

Năm 1043, vua Lý Thái Tông xuống chiếu rằng quân sĩ bỏ trốn quá 1 năm sẽ bị xử 100 trượng, thích vào mặt 50 chữ, chưa đến 1 năm thì được xử nhẹ hơn. Kẻ nào biết ăn năn, quay lại sẽ được cho giữ vị trí cũ. Quân sĩ không theo xa giá cũng bị xử trượng như vậy và thích vào mặt 10 chữ.

Ngoài ra, nhà vua còn cho phép người già trên 70 tuổi, trẻ em dưới 15 tuổi, người tàn tật, thân nhân của vua, người từng có công với triều đình có thể chuộc tội bằng tiền. Riêng những kẻ phạm vào tội thập ác sẽ bị xử chém và không được ân xá. 

Trước những quy định trên, một số ý kiến cho rằng vua Lý Thái Tông mộ đạo Phật nên thường hay khoan hồng. Suốt thời gian nắm quyền, ông chỉ ra lệnh giết người em là Vũ Đức vương làm loạn. Còn những vương tôn phản loạn khác ông đều tha cho cả. 

Thậm chí, Nùng Trí Cao nhiều lần nổi dậy nhưng ông vẫn đối đãi khá rộng lượng. Cũng vì vậy, nhà sử học Ngô Sĩ Liên cho rằng vua Lý Thái Tông đã quá nhân từ khi tha tội cho bề tôi phản nghịch.  

Đến nay, lịch sử Việt Nam ghi nhận 4 bộ luật của các nhà nước phong kiến bao gồm: Hình thư của nhà Lý, Quốc triều hình luật của nhà Trần, Luật Hồng Đức của nhà Lê và Hoàng Việt luật lệ của nhà Nguyễn.