Danh tính vị vua duy nhất ở Việt Nam đỗ trạng nguyên: Gia đình nghèo, có tinh thần trượng võ

Mạc Thái Tổ hay Mạc Đăng Dung (1483-1541), sinh ra tại làng Cổ Trai, huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay thuộc thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng).

Tương truyền, Mạc Đăng Dung xuất thân trong gia đình nghèo, chuyên làm nghề đánh cá. Từ nhỏ, ông đã có tinh thần trượng võ, sức khỏe hơn người và nổi tiếng trong vùng về môn đấu vật.

Vào thời điểm vua Lê Uy Mục còn nắm quyền, Mạc Đăng Dung đăng ký thi tuyển võ sĩ tại Thăng Long và xuất sắc đỗ Võ trạng nguyên. Sau đó, ông được sung làm quân túc vệ, cầm lọng đi theo nhà vua. 

Trong vòng 20 năm, ông từ một người giữ chức nhỏ đã leo lên đỉnh cao quyền lực mà biết bao người mơ ước. Năm 1527, ông được phong làm An Hưng Vương. Đến  tháng 6/1527, Mạc Đăng Dung ép vua Lê Cung Hoàng nhường ngôi và nhà Mạc chính thức ra đời.

Nhà Mạc đến đời vua Mạc Mậu Hợp thì suy yếu, bị quân của Trịnh Tùng đánh bại, phải bỏ Thăng Long chạy lên Cao Bằng vào năm 1592. Đến năm 1677, nhà Mạc bị quân của chúa Trịnh tiêu diệt hoàn toàn. Tổng cộng, nhà Mạc duy trì thêm được 85 năm.

Theo đánh giá của các sử gia nhà Nguyễn, khi rút về Cao Bằng, dù không đủ khả năng chống lại thế lực Lê - Trịnh, nhà Mạc chưa từng có ý đồ mượn sức mạnh quân sự của nhà Minh nhằm chiếm lại Thăng Long.

“Nay khí vận nhà Mạc đã cạn, họ Lê hưng phục, đó là số trời đã định. Dân chúng vô tội mà mắc phải nạn binh đao, thật không nỡ. Cuối cùng, chớ nên mời quân Minh vào trong nước, khiến cho dân phải lầm than đau khổ. Đó là tội lớn, không có gì so được”, di chúc của vị quan lớn Mạc Ngọc Liễn.