Vị trung thần kiệt xuất bậc nhất lịch sử VN: Nén đau giẫm chết con trai, người đời tưởng nhớ công ơn

Ở xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An có một ngôi đền linh thiêng, được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Ngôi đền đó thờ Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí, một võ tướng tài ba, danh thần kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam.

Nguyễn Xí (1396 – 1465), quê ở huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. 9 tuổi ông đã mồ côi cha mẹ, rời quê hương cùng anh trai Nguyễn Biện lên đất Lam Sơn, Thanh Hóa. Khi Lê Lợi mở hội thề Lũng Nhai, 2 anh em họ cũng có mặt và sau này tham gia nghĩa quân Lam Sơn.

21 tuổi Nguyễn Xí đã cùng anh trai lập nhiều công trạng trong các trận đánh. Ông còn được tin tưởng giao cho chỉ huy những trận quan trọng. Sau khi khởi nghĩa thành công, đất nước giành được tự do, năm 1428 Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Thuận Thiên. Nguyễn Xí với vai trò là đệ nhất khai quốc công thần đã được thăng chức làm “Long hổ thượng tướng quân, suy trung bảo chính công thần”, ban quốc tính họ Lê, gọi là Lê Xí.

Năm 1459, nhà Lê xảy ra lục đục, Lê Nghi Dân giết hoàng đế Lê Nhân Tông cướp ngôi. Nguyễn Xí lấy cớ bị mù vì tuổi già mà cáo quan về quê. Để thử lòng, có lần bọn phản tặc chờ Nguyễn Xí bước qua bậc cửa, lén đặt đứa con chưa đầy tuổi của ông dưới thềm nhà. Nguyễn Xí biết nhưng cắn răng, nén đau lòng mà giẫm chết con. Nhờ lần đó, bọn phản nghịch đã tin ông mù thật.

Về sau Nguyễn Xí đã đưa Lê Tư Thành (Lê Thánh Tông) lên ngôi, lấy niên hiệu là Quang Thuận, sau đổi thành Hồng Đức. Triều đại nhà Lê cũng từ đây mà lật sang trang sử mới. Dưới thời Lê Thánh Tông, nước ta phát triển rực rỡ. Người đời sau đánh giá đây là một trong những vương triều toàn diện nhất lịch sử. Công trạng và hy sinh của Nguyễn Xí khi đó là vô cùng lớn lao.

Phụng sự 4 triều vua Lê trong 37 năm (1460 -1497), Nguyễn Xí cho thấy mình không chỉ là người hữu dũng mà còn rất đa mưu, giỏi đối nội lẫn đối ngoại. Hiếm có một cận thần nào lại được vua tôn trọng, quan tâm chu đáo đến tận những ngày cuối đời như ông.

Nói về Nguyễn Xí, vua Lê Thánh Tông viết trong bài Chế dụ như sau: “Xét Nguyễn Xí đây, khí độ trầm hùng, tính người cương đại. Giúp Cao Hoàng khi mở nước, trăm trận gian nan. Phò tiên tri khảo lúc thủ thành, hết lòng giúp rập. Ra vào hết chức phận tướng văn tướng võ. Trước sau giữ trọn tiết làm tôi, làm con. Giữ mình có đạo, hồn nhiên như ngọc chẳng khoe tươi. Nghiêm mặt ở triều, lẫm liệt như thanh gươm mới tuốt. Các quan đều tưởng mộ phong thái. Bốn biển đều ngưỡng vọng uy danh”.

30/10/1465, Nguyễn Xí qua đời ở tuổi 69. Vua Lê Thánh Tông nghe tin buồn lòng đến mức bỏ ngự triều, than thở: “Từ khi khai quốc đến nay chẳng ai được như ngươi”. Sau khi Nguyễn Xí mất, vua cho quàn linh cữu ông ở Điện Kính Thiên, tổ chức tang lễ theo nghi lễ quốc tang. Vua còn truy tặng vị đại công thần này tước Thái sư cương quốc công Thụy nghĩa vụ. Các đời vua sau đó còn phong ông lên làm Thượng thượng đặng tôn thần.