Công nguyên bắt đầu tính từ năm nào? Năm 0 là năm gì? Việt Nam năm CN thứ 1 thuộc triều đại nào?

Công Nguyên là từ dùng để chỉ một niên đại. Theo bách khoa toàn thư, nó là thuật ngữ sử dụng để đánh số năm trong lịch Julius và lịch Gregorius. Từ Công Nguyên bắt nguồn từ tiếng Latinh thời Trung Cổ. Trong tiếng Việt, nó được vay mượn từ tiếng Trung, là tên gọi tắt của “Công lịch kỷ nguyên”.

Công Nguyên ban đầu là cuốn lịch được làm bởi triết gia người Ý tên Aactsius Lilius, để cải cách lịch Julius. Đến năm 1582, Giáo hoàng Rome Gregory XIII đã chấp thuận nó. Có thể nhiều người chưa biết, cách tính niên đại Công Nguyên dựa trên sự kiện Chúa Jesus ra đời. Năm Chúa Jesus xuất hiện được xem là sự khởi đầu của năm theo thời gian, còn gọi là “năm của Chúa”. Trước khi có Chúa Jesus là trước Công Nguyên, sau khi có Chúa Jesus là sau Công Nguyên. Năm 0 trong lịch thiên văn là năm 1 TCN; các năm trước 0 được đánh số âm, như −1 = 2 TCN.

Mới đầu chỉ một vài quốc gia châu Âu chấp nhận cách tính niên đại như thế này. Đến thế kỷ 14, khái niệm đó mới phổ biến ở các nước phương Tây và trở nên chính thống. Về sau, nó bắt đầu xuất hiện rộng khắp thế giới, sang đến châu Á. Trước khi có cách tính theo Công Nguyên, tại châu Á tính năm theo triều đại trị vì.

Công lịch kỷ nguyên áp dụng tại Việt Nam từ bao giờ không rõ và chưa có tài liệu nào ghi chép rõ. Nhưng nhiều chuyên gia tin rằng người Việt biết đến Công lịch khi tiếp xúc với các giáo sĩ Thiên Chúa châu Âu. Công lịch được áp dụng đầu tiên ở các tỉnh phía Đông miền Nam, sau khi Pháp ép triều Nguyễn ký hòa ước 5/6/1862 và bắt đầu thiết lập bộ máy cai trị.

Thêm một điều gây thắc mắc, ở Việt Nam triều đại nào cai trị vào thời điểm năm Công Nguyên thứ 1? Lật lại lịch sử, năm 111 TCN, đội quân của Hán Vũ Đế đã xâm lược nước ta. Nhà Triệu bị tiêu diệt, Nam Việt chính thức bị đô hộ và bắt đầu giai đoạn Bắc thuộc lần 1. Cho đến năm 40 Công Nguyên, Hai Bà Trưng đứng lên khởi nghĩa tại Giao Chỉ và giành được độc lập. Chỉ tiếc là 3 năm sau họ lại bị đánh đổ bởi nhà Hán.

Còn trong sử sách Trung Quốc, năm 1 Công Nguyên, Hán Bình Đế Lưu Khán lên ngôi khi 9 tuổi, sắc phong Vương Mãng làm Đại tư mã phò trợ nhiếp chính. Điều đó có nghĩa là năm Công Nguyên thứ 1 Trung Quốc thuộc thời cai trị của nhà Tây Hán, còn Việt Nam đang trong thời Bắc thuộc lần 1.