Loài cây cứng như sắt, quý hơn vàng, cả thế giới chỉ còn 13 cây ở Việt Nam, sở hữu cái tên đặc biệt
Đây là loại cây đặc hữu ít ai biết đến, chỉ có ở Việt Nam. Tuy nhiên, hiện tại cả nước chỉ còn 13 cây cổ thụ, nguy cơ tuyệt chủng rất cao.
Ẩn mình giữa những cánh rừng phòng hộ ven biển miền Trung, có một loài cây đặc biệt mà không nhiều người biết đến – chai lá cong (Shorea falcata). Đây là một trong những loài cây đặc hữu quý hiếm của Việt Nam, hiện đang nằm trong danh sách nguy cấp theo Danh lục đỏ của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN).
Hiện nay, số lượng chai lá cong trong tự nhiên đã giảm xuống mức báo động, với chỉ 13 cây cổ thụ còn sót lại trên cả nước, chủ yếu tập trung tại thị xã Sông Cầu (Phú Yên) và vùng ven biển Cam Ranh (Khánh Hòa). Nếu không có biện pháp bảo tồn kịp thời, loài cây quý giá này có nguy cơ biến mất vĩnh viễn.
Chai lá cong là một loài cây gỗ lớn, có thể cao từ 30-40m khi trưởng thành, với lớp vỏ dày màu nâu xám và thân cây nứt dọc. Điểm đặc biệt nhất của loài cây này chính là hình dạng phiến lá: thon dài hoặc hình trứng, nhưng phần dưới lệch hẳn so với phần trên, tạo nên nét cong độc đáo – cũng chính là nguồn gốc của cái tên “chai lá cong”.
Không chỉ có giá trị sinh thái, chai lá cong còn được biết đến với chất lượng gỗ cứng, bền, càng để lâu càng chắc như sắt. Trước đây, gỗ của loài cây này thường được dùng để làm kèo cột, giường tủ, tàu thuyền và các công trình quan trọng. Bên cạnh đó, với khả năng sinh trưởng trong điều kiện khắc nghiệt, chai lá cong đóng vai trò quan trọng trong việc giữ đất, chắn gió bão và duy trì hệ sinh thái rừng phòng hộ ven biển.
Dù mang nhiều giá trị, nhưng chai lá cong lại đang dần biến mất do nhiều nguyên nhân. Theo nghiên cứu của Viện Tài nguyên và Môi trường (Đại học Huế), số lượng chai lá cong trong tự nhiên ngày càng suy giảm nghiêm trọng. Dù cây vẫn ra hoa và kết quả hàng năm, song không có cây con tái sinh tự nhiên, khiến quần thể loài đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.
Tại xã Xuân Cảnh (thị xã Sông Cầu), nơi có số lượng chai lá cong nhiều nhất, người dân địa phương cũng bày tỏ sự lo lắng. Trước đây, một số cây đã bị chặt hạ do thiếu nhận thức về giá trị của chúng. Đến khi nhận ra đây là loài cây quý hiếm, thì số lượng còn lại đã quá ít ỏi. Dù mong muốn bảo vệ, nhưng nếu không có sự hỗ trợ từ chính quyền và các tổ chức bảo tồn, nỗ lực của người dân vẫn là chưa đủ.
Năm 2020, một cây chai lá cong gần 400 tuổi tại Vùng 4 Hải quân (Cam Ranh) đã được công nhận là cây di sản Việt Nam. Dù đây là một dấu ấn quan trọng, nhưng chỉ một cá thể cây được bảo vệ thì không thể cứu được cả loài khỏi nguy cơ tuyệt chủng.
Trước thực trạng đáng báo động này, các nhà khoa học và cơ quan chức năng đã đề xuất hai phương án bảo tồn chính:
Bảo tồn tại chỗ: Tăng cường bảo vệ nghiêm ngặt những cây chai lá cong còn lại trong môi trường tự nhiên, ngăn chặn khai thác trái phép. Đồng thời, thu hái hạt giống và nhân giống tại các khu vực phù hợp để duy trì quần thể lâu dài.
Bảo tồn chuyển vị: Nhân giống chai lá cong trong vườn thực vật hoặc khu vực có điều kiện sinh trưởng tương đồng nhằm mở rộng phạm vi phân bố, giảm nguy cơ tuyệt chủng.
Ông Tôn Thất Thịnh – Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ thị xã Sông Cầu – nhấn mạnh: “Muốn bảo tồn chai lá cong, trước hết cần điều tra kỹ lưỡng về hiện trạng phân bố và khả năng tái sinh. Sau đó, triển khai chương trình nhân giống và trồng cây con tại những vùng thích hợp.”
Hiện nay, một số đơn vị đã bắt đầu nghiên cứu nhân giống chai lá cong, nhưng số lượng cây con vẫn rất hạn chế. Để bảo tồn thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các tổ chức bảo tồn và sự chung tay của cộng đồng.
Chai lá cong không chỉ là một loài cây, mà còn là một phần di sản thiên nhiên của Việt Nam. Mỗi cây còn sót lại là một chứng nhân lịch sử, mang giá trị sinh thái và văn hóa sâu sắc. Nếu không hành động ngay từ bây giờ, chúng ta sẽ phải đối mặt với nguy cơ đánh mất một báu vật thiên nhiên không thể thay thế.
Việc bảo vệ chai lá cong không chỉ là trách nhiệm của riêng ai, mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Hãy cùng chung tay gìn giữ loài cây quý giá này, để thế hệ mai sau vẫn có cơ hội được chiêm ngưỡng và tận hưởng vẻ đẹp của rừng chai lá cong ven biển Việt Nam.
