Bộ sách được xem là bách khoa toàn thư đầu tiên của Việt Nam: Tổng kết lịch sử trong 10 thế kỷ

Phan Huy Chú, sau khi nhậm chức quan nhỏ ở Quốc Tử Giám (Huế)  đã dâng cuốn “Lịch triều hiến chương loại chí” cho vua Minh Mạng vào năm 1821. Ông đã nhận được lời khen của vua và được ban thưởng 30 lạng bạc, 30 thỏi mực và 30 cái bút.

"Lịch triều hiến chương loại chí" của Phan Huy Chú được nhiều người xem là bộ bách khoa toàn thư đầu tiên của Việt Nam. Tác giả soạn ra “Lịch triều hiến chương loại chí” là Phan Huy Chú (1782 – 1840) - một người được đánh giá là thông minh có tiếng thời nhà Nguyễn.

Ông có tên hiệu Mai Phong, sinh ra và lớn lên ở Thăng Long. Ông có cha là một nhà ngoại giao nổi tiếng thời Tây Sơn - Phan Huy Ích. Đây chính là người được vua Quang Trung tin tưởng, giao trọng trách ngoại vào nhà nhà Thanh. 

Nhiều tài liệu cho biết Phan Huy Chú có gốc gác xưa là dòng dõi khoa bảng từ nhỏ. Bản thân ông cũng thông minh và đọc nhiều sách từ nhỏ. 

Ngay sau khi dâng Lịch triều hiến chương loại chí lên nhà vua vào năm 1821, tác phẩm của ông đã được vua cho khắc bản gỗ, in thành nhiều bản.

"Lịch triều hiến chương loại chí" viết về lịch sử từ Hồng Bàng đến Lê Mạt với 49 quyển, được chia làm 10 phần bao gồm: Địa lý và lịch sử địa lý Việt Nam trải qua các triều đại và phong thổ từng vùng; Tiểu sử và tiểu truyện của các đế vương;Tiểu sử và tiểu truyện của các đế vương; Danh hiệu, chức vụ, phẩm tước, lương bổng; Bang giao các đời, nghi lễ đón tiếp sứ thần các nước…

Biên soạn được một tác phẩm có nhiều đề tài với kiến thức sâu và rộng, Phan Huy Chú được rất nhiều người ca ngợi. Ông thậm chí được nhiều người xem là nhà sử học, nhà địa lý học, nhà nghiên cứu quân sự, nhà thư tịch học, nhà phê bình văn học, nhà nghiên cứu pháp luật, nhà nghiên cứu kinh tế, nhà nghiên cứu giáo dục…

Đánh giá về tác phẩm này, Dương Quảng Hàm đã từng nhận xét: “Bộ ấy đã thu thập một cách có phương pháp các tài liệu ở các sách vở cũ về hiến chương, chế độ của nước ta trước đời Nguyễn, rất tiện cho việc kê cứu. Ta có thể lấy bộ ấy làm gốc mà tham khảo thêm ở các sách sử ký, địa chí, điển lệ của ta để biết được văn hóa cổ thời của nước ta. Bởi thế gần đây các nhà bác học người Pháp, người Nam cũng theo đấy để khảo cứu về chế độ văn chương nước ta. Xem đó thì biết bộ ấy là một bộ sách có giá trị đặc biệt vậy...".

Đặc biệt,  tác giả Duy Trần còn nhận định "Lịch triều hiến chương các loại chí" được xem là bộ Bách khoa toàn thư đầu tiên của Việt Nam khi ghi chép lịch sử Việt Nam theo đầy đủ các lĩnh vực trải giải suốt 49 quyển. Đáng nói “phần Văn tịch chí là một công trình thư mục học rất có giá trị, được xây dựng trên cơ sở Nghệ văn chí trong Lê triều thông sử của Lê Quý Đôn…”

"Lịch triều hiến chương loại chí" đã tổng kết lịch sử văn hiến nước ta trong 10 thế kỷ, hướng đến mục đích xây dựng đất nước đi đến thịnh vượng.