Thám hoa nào ở Bắc Giang dù 'mù chữ' học 3 năm đã đỗ khoa bảng: Tất cả nhờ 'Kèo cưới vợ con quan'

Để có thể thi đỗ đại khoa, sĩ tử ngày xưa cần thông thạo từ tứ thư, ngũ kinh cho đến các sách bách gia chư tử. Vì thế mà có rất nhiều sĩ tử phải tốn mười mấy năm, mấy chục năm ròng nhưng vẫn không đỗ. 

Thế nhưng trong lịch sử khoa bảng của Việt Nam, có một sĩ tử làng Hiệp Hòa chỉ mất 3 năm từ một người mù chữ thi đỗ Thám hoa.

Hiệp Hòa là huyện thuộc tỉnh Bắc Giang, đây là nơi có có 13 người đỗ tiến sĩ, trong đó có một Trạng nguyên trong lịch sử khoa bảng.

Hoàng Sầm là một cậu bé sinh ra trong gia đình nhà nông vào đầu thế kỷ 16. Bố Hoàng Sầm mất sớm, chỉ có hai mẹ con dựa vào nhau sống bằng nghề làm việc. Vì khó khăn không được đi học mà đến 24 tuổi, ông vẫn ‘mù chữ’.

Lúc bây giờ, có quan Thượng thư là Nguyễn Doãn Địch về làng nghỉ hưu và yêu cầu dân phu phải đi đón rước và Hoàng Sầm là một trong những dân phu phải khiêng kiệu cho con gái quan Thượng thư.

Khi nhìn thấy danh nhan đoan chính, xinh đẹp của tiểu thư, Hoàng Sầm đã thay đổi, trở về nhà và thổ lộ được mong muốn lấy con quan Thượng thư. Dù thấy đây là điều hão huyền nhưng vì sự kiên trì của Hoàng Sầm khi ông tự mình sắm  sẵn đồ sính lễ đơn sơ, cầu mẹ đến nhà  quan Thượng thư dạm hỏi, mẹ ông phải chiều lòng. Bà lúng túng xin quan thượng thư tha tội rồi  nói rõ ngọn ngành. 

Quan Thượng thư cười rồi nói cứ đưa con trai đến để ông xem mặt mũi như thế nào. Sau đó, Hoàng Sầm mặc quần đùi đến nhà quan sụp lạy trước thềm nhà. Quan Thượng thư Nguyễn Doãn Địch (người thi đỗ đỗ tiến sĩ khoa thi năm 1481) nói rằng: “Con gái nhà quan, có đâu lại gả cho một kẻ bạch đinh. Hễ sau này anh làm nên sự nghiệp như ta, anh mới có thể lấy con gái ta được."

Nghe vậy, Hoàng Sầm lạy hai lạy rồi đáp lời Quan Thượng thư:  "Xin vâng theo lệnh, nhưng mong quan lớn đừng sai lời."

Muốn được hiển vinh quan lộ vào thời đó chỉ có con đường duy nhất là học hành khoa bảng hoặc thi võ làm tướng. Thậm chí ngay cả con cái của quan lại đầu triều muốn theo con đường quan lộ thì cũng bắt buộc phải thi đỗ.

Dù đến 1 chữ không biết, nhưng Hoàng Sầm đã quyết tâm cho kỳ thi tới vào 3 năm sau.

Sau khi bán 1 sào ruột được 30 quan, ông đã lên kinh đô tìm học 1 danh nho. Sau 3 năm học hành, ông đã đăng ký sát hạch ở quê nhà rồi vượt qua, chuẩn bị cho kỳ thi Hương. Ông vượt qua tứ trường ở kỳ thi Hương và đỗ đầu tức Giải nguyên, chuẩn bị bước vào thi Hội.

Hoàng Sầm đã nhờ người báo cho quan Thượng Thư trước khi đến Kinh đô dự kỳ thi Hội và nhắc tới lời  ước cũ. Tại thời điểm đó, con gái quan Thượng thư dù đã có mấy đám đến hỏi nhưng vẫn chưa ưng ai.

Hoàng Sầm đã đỗ kỳ thi Hội và bước vào  kỳ thi cuối cùng là thi Đình và xuất sắc đỗ Thám hoa. Ông đã tạo nên kỳ tích khi từ 1 người không biết chữ, 3 năm sau đã đậu Thám hoa ở năm 27 tuổi.

Hoàng Sầm vinh quy bái tổ trở về làng, quan Thượng thư Nguyễn Doãn Địch cũng vô cùng tự hào về ý chí của Hoàng Sầm, đồng ý gả con gái cho vị Thám hoa. Đám cưới được diễn ra ngay trong  sân nhà quan Thượng thư ngay trong ngày vinh quy bái tổ và được  nhiều người dân trong làng cùng đến chúc phúc.

Về sau, Hoàng Sầm làm quan đến Lễ bộ Tả thị lang, được phong tước Hoàng Phúc Hầu.