Danh tính 'cha đẻ' của thiết kế tờ tiền polymer 500.000 đồng: Hé lộ quy trình 'vẽ tiền' đầy công phu

Vào năm 2003, ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã phát hành bộ tiền polymer  để lưu hành với mục đích đáp ứng nhu cầu lưu thông tiền tệ về cơ cấu mệnh giá (thêm loại tiền có mệnh giá lớn).

Những ưu điểm vượt trội của tiền polymer so với tiền giấy có thể kể đến là độ bền cao, không thấm nước, khó làm giả, tiện dụng khi dùng trong ATM, máy đếm tiền.

Sau khi tiền polymer được thêm vào dùng đến ngày  1/9/2007, tiền giấy mệnh giá 50.000 đồng và 100.000 đồng đã hết giá trị lưu hành. Cho đến ngày 1/1/2013, các đồng mệnh giá 10.000 đồng, 20.000 đồng cũ đã ngừng lưu hành trên lãnh thổ Việt Nam.

Do đó, ở Việt Nam chỉ lưu hành loại tiền polymer duy nhất với các mệnh giá 500.000đ, 200.000đ, 100.000đ, 50.000đ, 20.000đ, 10.000đ.

Họa sĩ Trần Tiến - Nguyên Trưởng phòng thiết kế mẫu tiền (Cục Phát hành và Kho quỹ - NHNN) đã từng chia sẻ với truyền thông về quá trình thiết kế đồng tiền polymer. Theo đó, ông đã là người thiết kế nhiều đồng tiền đã được lưu hành ở Việt Nam, trong đó có mặt trước đồng tiền polymer mệnh giá 500 ngàn đồng hiện đang được lưu hành. Họa sĩ Trần Tiến cũng đã có hơn 30 năm gắn bó cuộc đời với việc thiết kế tiền Việt Nam. 

Ông từng chia sẻ trên Thời báo Ngân Hàng về quá trình phát hành và thiết kế bộ tiền polymer như sau: “Bộ tiền thứ 6 là bộ tiền polymer. Những năm 1990, nạn tiền giả hoành hành ngày càng nghiêm trọng, gây nhức nhối và hoang mang trong đời sống xã hội, gây nguy hiểm cho nền kinh tế của đất nước. Vì vậy nhu cầu có một bộ tiền mới, hiện đại, bảo mật và chống giả cao như một đòi hỏi tất yếu của lịch sử. Đó cũng là lý do của sự ra đời đồng tiền polymer.”

Họa sĩ Trần Tiến cũng tiết lộ về thời gian trung bình để mẫu tiền: “Trước năm 2000, các họa sĩ chúng tôi thường vẽ tay hoàn toàn, vì chưa được trang bị máy tính nên thời gian hoàn thành một mẫu mất từ 2 đến 4 tháng, tùy sự phức tạp của mẫu. Nói chung, mệnh giá càng lớn, chi tiết càng phức tạp thì thời gian vẽ càng lâu, và cần nhiều họa sĩ cùng hợp tác vẽ. Ví dụ như tờ 5 đồng của bộ tiền năm 1958 gồm 3 họa sĩ cùng làm: mặt trước do họa sĩ Lê Phả vẽ, mặt sau khung trang trí do họa sĩ Bùi Trang Chước vẽ, còn nội dung khai thác than do họa sĩ Mai Văn Hiến vẽ. Trong quá trình hợp tác đó, các họa sĩ phải có sự trao đổi thống nhất để 2 mặt đồng tiền ăn ý với nhau, nhất là cách sử dụng hoa văn.

Kể từ bộ tiền polymer năm 2003 trở đi, phần thiết kế mẫu được thực hiện hoàn toàn trên máy tính, vì vậy thời gian cũng được rút ngắn hơn (khoảng 2/5 thời gian). Mẫu phác thảo tinh vi hơn, việc sửa chữa thuận lợi hơn giúp cho công đoạn chế bản cũng dễ dàng hơn. Tuy nhiên, để đạt tới sự hoàn hảo nhất, trong quá trình thiết kế, chúng tôi luôn kết hợp giữa vẽ tay và vẽ trên máy tính.”

Nguyên Trưởng phòng thiết kế mẫu tiền cũng chia sẻ rằng để việc thiết kế mẫu tiền có thể đảm bảo được vấn đề bảo an thì đòi hỏi họa sĩ phải là “một nhà công nghệ, một nhà bảo an với nhiều thủ thuật để có khả năng chống làm giả, kể cả các thiết bị sao chụp; tạo ra nhiều bẫy để vô hiệu hóa các máy in sao. Ví dụ, tạo các hình ẩn và các dòng chữ microtex của công nghệ in lõm, khai thác các tính năng đặc biệt của các thiết bị in hiện đại…”.  Ông cũng cho hay rằng đây chính là lý do mất nhiều thời gian để đào tạo một nhà thiết kế tiền và không phải ai đào được tạo cũng có thể trở thành họa sĩ thiết kế tiền giỏi. Bên cạnh đó, sản phẩm thiết kế phải phù hợp với công nghệ sản xuất nên người thiết kế phải nắm chắc được công nghệ sản xuất. 

Ngoài ra, để có thể thực hiện được quá trình sản xuất thì sản phẩm thiết kế phải phù hợp với công nghệ sản xuất, do đó, người thiết kế phải nắm vững công nghệ sản xuất. Việc này còn giúp tạo ra được sản phẩm đẹp, khai thác được tối đa khả năng chống giả của máy móc thiết bị, giấy, mực và có hiệu quả sản xuất cao.