Vị cố GS giữ vị trí đứng đầu Bộ Giáo dục lâu nhất Việt Nam, được đặt tên đường ở Hà Nội và TP.HCM

GS.TS Nguyễn Văn Huyên (sinh năm 1908- một số tài liệu ghi 1905) có quê ở làng quê làng Lai Xá, Kim Chung (Hoài Đức, Hà Nội).

Ông là người được đích thân Chủ tịch Hồ Chí Minh cử làm Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo). Ban đầu, ông từ chối vì cho rằng mình "thiếu kinh nghiệm" tuy nhiên trước sự tin cậy và lời dặn ‘Chú phải chia bớt chữ cho nhân dân’ của  Hồ Chủ Tịch mà vào tháng 11/1946, ông đã nhận nhiệm vụ này.

Đáng nói, GS.TS Nguyễn Văn Huyên giữ cương vị này cho đến khi mất (19/10/1975). Ông cũng chính là người giữ chức Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo lâu nhất với khoảng thời gian là 28 năm 350 ngày.

Trong suốt khoảng thời gian này, theo tư liệu của Đại học Quốc gia Hà Nội, GS Nguyễn Văn Huyên đã cùng với quân giáo dục và các tầng lớp nhân dân xây dựng nên nền quốc học nhân dân, xóa mù chữ cho 95% dân số, tạo ra được mạng lưới trường học trên mọi vùng của miền Bắc cũng như 1 hệ thống giáo dục gần như hoàn chỉnh. 

Bên cạnh đó, ông còn rất quan tâm đến vấn đề bảo vệ học đường, nâng cao dân trí, phát triển sự nghiệp giáo dục miền núi. Phát triển sử học và quốc văn cũng được vị GS này chú trọng vì đó đây là những lợi khí rèn tinh thần, tư tưởng dân tộc.

Ông từng học và lấy bằng cử nhân Văn khoa và Luật ở Pháp sau đó thì làm luận án tiến sĩ ở Đại học Sorbonne, Paris. Ông cũng chính là người Việt Nam đầu tiên bảo vệ luận án Văn khoa ở Đại học Sorbonne (ngồi trường uy tín nhất nước Pháp, nổi tiếng toàn thế giới) vào năm 1934. Sau khi lấy bằng tiến sĩ, ông quyết định về nước làm việc vào năm 1935.

Khi đó, GS Nguyễn Văn Huyên khước từ lời mời làm quan cùng những hứa hẹn với chính quyền thực dân mà chỉ dạy học, làm giáo sư Sử - Địa trường Trung học Bảo hộ, ngày nay là trường THPT Chu Văn An, Hà Nội. 

Khi cách mạng tháng Tám thành công, ông là Tổng giám đốc Đại học vụ, Bộ Quốc gia Giáo dục kiêm Giám đốc Viện Bác cổ sau đó mới làm Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục.

GS Nguyễn Văn Huyên được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ vào năm 2000. Tên của ông được đặt cho đường ở cả Hà Nội và TP HCM. Đường Nguyễn Văn Huyên ở Hà Nội có Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Ở quê nội của ông thuộc huyện Hoài Đức cũng có THCS cũng như trường THPT ở quận Nam Từ Liêm đều được đặt tên là Trường Nguyễn Văn Huyên.